________________
૨જુ]
વલભી
[૧૫
ગીતવાદ્યનૃત્ય માટે જોગવાઈ થતી.૭૦ ગુહસેને છેલ્લા જ્ઞાત દાનશાસનમાં પિતાને “પરમ ઉપાસક' કહ્યો છે.
વલભીપુર પ્રા—મૈત્રક કાલથી જૈન ધર્મનું મોટું કેન્દ્ર હતું. મૈત્રક રાજેઓનાં દાનશાસનમાં ત્યાંનાં જૈન ચેત્યોને ઉલેખ આવતો નથી, પરંતુ જૈન સાહિત્યમાં એને લગતા કેટલાક ઉલ્લેખ મળે છે. “વિશેષાવશ્યકભાષ્ય”ની રચના કે પ્રતિના સંદર્ભમાં વલભીપુરના શાંતિનાથ-દેરાસરને નિર્દેશ આવે છે.૭૧ વલભીના રાજા શિલાદિત્યને ધનેશ્વરસૂરિએ જૈન ધર્મને બોધ દીધે ને એ રાજાના આગ્રહથી એ સૂરિએ “શત્રુંજય–માહાય” રચ્યું એવી એમાં આપેલી અનુશ્રુતિ પાછળથી ઉપજાવી કાઢેલી લાગે છે, પરંતુ વલભીને નાશ થવાની તૈયારીમાં હતો ત્યારે ત્યાંની અમુક જૈન પ્રતિમાઓનું સ્થળાંતર થયાની જે અનુશ્રુતિ પ્રબંધમાં આપી છે તે વાસ્તવિક લાગે છે. એ સમયે જૈન સંઘના ચિંતાયક વર્ધમાનસૂરિ હતા. એમને વલભીપુરને ભંગ થવાની આગાહી થતાં એમની પ્રેરણાથી ત્યાંના જૈન સંઘે ૧૮ હજાર શકટોમાં સ્થળાંતર કરી મોઢેરામાં વાસ કર્યો.૭૪ ચંદ્રપ્રભ સ્વામીની પ્રતિમા, અંબા અને ક્ષેત્રપાલની પ્રતિમાઓ સાથે, દેવપત્તન-શિવપત્તન (પ્રભાસ પાટણ) ગઈ હાલ પ્રભાસમાં ચંદ્રપ્રભ સ્વામીનું દેરાસર છે ને એમાંની મૂર્તિ વલભીથી આવેલી અને નંદિવર્ધને કરાવેલી એવો એના પર લેખ કતરેલે છે.૭૫ વર્ધમાન મહાવીરની પ્રતિમા શ્રીમાલપુર ગઈ શ્રીમાલ(ભીનમાલ)માં જૈન દેરાસરો છે. આદિદેવ-ઋષભદેવની પ્રતિમા કાશદ ગઈ. પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા વલભીથી હારીજ ગઈ. વલભીનાથની પ્રતિમા શત્રુંજય પહોંચી. વલભીનાથ એ વલભીના નગરપાલક યક્ષ હશે. ૭૬
વેપારવણજના મથક તરીકે
સમુદ્રતટ પર આવેલું વલભીપુર વેપારવણજના મથક તરીકે પ્રાગ-મૈત્રક કાલથી જાણીતું હતું. “બૃહકથા” પરથી રચાયેલ “બૃહત્કથામંજરી” તથા “કથાસરિત્સાગર”માંય વલભીનો આ પ્રકારનો ઉલ્લેખ આવે છે. એમાં મૂતવાહનની કથામાં વલભી નગરીના વણિક સાર્થવાહ મહાધનનો પુત્ર વસુદત્ત મોટો થતાં વેપાર કરી દ્રવ્યોપાર્જન કરવા દીપાંતર (દેશાવર) ગયાને વૃત્તાંત આવે છે;૭૭ ને કીતિસેનાની કથામાં પાટલિપુત્ર(પટના)ના અગ્રણી વણિક ધનપાલિતની પુત્રી કીર્તિસેનાને પતિ દેવસેન વેપાર કરી દ્રવ્યોપાર્જન કરવા વલભીપુરી ચાલ્યો ગયેલ ત્યારે સાસુના ત્રાસથી કંટાળેલી કીર્તિસેના આટલે દૂર સુધી વિકટ પ્રવાસ ખેડી પતિ પાસે વલભી જવા નીકળી હવાનો વૃત્તાંત આપ્યો છે.૭૮ આ
