________________
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[ત્ર
શુદ્ધ રેખાન્વિત શૈલીનાં શિખર સાવ સાદાં હાય છે; દા. ત. વિસાવાડાનું રાંદલ માતાનું સાંધાર મંદિર આ પ્રકારની રચનાવાળું શિખર ધરાવે છે. ગર્ભગૃહનું તલદન પંચરથ પ્રકારનું છે. મંડપના ખે છૂટા સ્તંભ રુચક (ચોરસ) છે અને મંડપની આગલી દીવાલમાં સોંકણુ એટલે કે નીચેથી ચારસ, મધ્યમાં અષ્ટકાણુ અને ઉપરના છેડે વૃત્તાકાર ઘાટના વામન સ્તંભ આવેલા છે. પ્રદક્ષિણાથમાં દરેક દિશાએ એક એક વાતાયન છે.૨૪૪
૩૩૪]
દરનું મ ંદિર નં. ૬ ગર્ભગૃહ અને મુખમંડપનુ બનેલુ છે. એના મુખમંડપમાં ભદ્રક ધાટના સ્તંભ છે. એની સમતલ છતમાં નાગદમનનું શિલ્પ છે, એના પંચરથ ગર્ભગૃહની ઉપરનું શિખર પણ આ જ પ્રકારનું છે. ૪૫
પ્રાસણવેલનું કાલિકા માતાનું મંદિર સાંધાર મંદિર છે. એની દીવાલે સાદી છે. પ્રદક્ષિણાપથ પરનું છાવણ દ્વિતલ ફ્રાંસના ઘાટનું છે. મંડપની છત સમતલ છે. મંડપના મુખભાગમાં એ ચેારસ સ્તંભ તથા મધ્યમાં ચાર ભદ્રક ત ભા છે. મંડપની ઉત્તર-દક્ષિણ દીવાલમાં એક એક વાતાયનની રચના છે. ગર્ભ ગૃહ ઉપરનું શિખર સાદું છે. ૨૪૬
પાછતરના શિવપંચાયતન મંદિર( પટ્ટ ૯, આ. ૬૨)માંનું મધ્ય મંદિર તથા પાછળનાં ખે મંદિર પૂર્વાભિમુખ છે. મધ્ય મંદિરનું તલમાન પંચરથ પ્રકારનું છે. મધ્ય મંદિરની આગળ આવેલાં બે મંદિર સામસામાં ઉત્તરાભિમુખ-દક્ષિણાભિમુખ છે. દરેક મંદિરની આગળ આવેલ મુખમંડપના સ્તંભ ચારસ (રુચક્ર) પ્રકારના છે. મુખ્ય મંદિરના ગર્ભદ્વારની દાર-શાખામાં દ્વારપાલનાં શિલ્પ અને ઉત્તરાંગમાં નવગ્રહને શિલાપટ્ટ છે. શિખર સાદાં છે અને મુખમંડપ પરનાં છાવણુ ત્રિ-છાઘ ફ્રાંસનારચનાથી વિભૂષિત છે.
२४७
મિયાણીનાં પ ંચાયતન મ ંદિર તથા મંદિર નં. ૩ અને ૪ નાં શિખર પણ આ જ પ્રકારનાં સાદાં છે. મંદિર ન. ૪ ની દ્વારશાખામાં દ્વારપાલા તરીકે વરુણુ અને કુખેરનાં શિલ્પ ખાસ નાંધપાત્ર છે.૨૪૭અ
વસઈ(તાં. એખા મંડળ, જિ. જામનગર )નાં કનકસેન ચાવડાનાં મંદિ નામે જાણીતાં થયેલ જૂનાં દેિશનાં શિખર પણ આ જ પ્રકારની રચના ધરાવે છે.૨૪૮
ધ્રુમઠ( તા. ધ્રાંગધ્રા, જિ. સુરેદ્રનગર ) ગામના ઝાંપામાં ઊભેલુ એક પુરાણુ’ શિવમદિર પણ આ જ સમય તથા પરિપાટીનુ જણાય છે.૨૪૯
