________________
[૩૩૧.
૧૫ મું].
સ્થાપત્યકીય સ્મારક નાશ પામી છે. આ મંદિરના ગર્ભગ્રહની દ્વારશાખાના લલાટબિંબમાં લકુલીશનું શિલ્પ છે. આ મંદિર અહીંના મંદિરસમૂહમાં સૌથી પાછલા સમયનું જણાય છે.
- શામળાજી(તા. ભિલોડા, જિ. સાબરકાંઠા)ના ખાક–એક નામના સ્થળના વાયવ્ય કોણ પર એક પ્રાચીન સૂર્યમંદિર આવેલું છે. મંદિરના ગર્ભગૃહની દ્વારશાખા પરની પહોળી પદિકા તથા ચંદ્રશાલાનાં સુશોભન રોડાનાં મંદિરો જેવાં જ છે. મંદિર લંબચોરસ ગર્ભગૃહ, અંતરાલ, બંને બાજુએ ઝરૂખા-અંકિત મંડપ અને શૃંગારકીનું બનેલું છે. ગર્ભગૃહની ચોતરફ પછીના સમયમાં ઉમેરેલો પ્રદક્ષિણામાર્ગ પણ છે. ગર્ભગૃહ પરનું શિખર નાશ પામ્યું છે અને મંદિરને એકથી વધુ વખત જીર્ણોદ્ધાર થયેલો છે.૨૩૧
વડનગર(તા. ખેરાળુ, જિ. મહેસાણા)ના અમથેર માતાનાં મંદિર આ કાલનાં હોય એમ લાગે છે. ૨૩૨
અમથોર માતાનાં મંદિરને સમૂહ પ્રાકાર-આવૃત એક મોટા પ્રાંગણમાં આવેલ છે. પ્રાંગણના નૈઋત્ય કોણની મધ્યમાં સમરસ ગર્ભગૃહવાળું આ સમૂહનું મુખ્ય મંદિર આવેલું છે, જેને થોડાક જ સમય પૂર્વે સંપૂર્ણ જીર્ણોદ્ધાર કર્યો છે, પરંતુ મંદિરનું અસલ ત્રિરથ તલમાન જાળવી રાખ્યું છે. એવી જ રીતે આ મંદિરની દ્વારશાખા પણ મૂળ દ્વારશાખા છે. એના રૂપસ્તંભમાં દશાવતારનાં શિલ્પ કતરેલાં છે. આ મુખ્ય મંદિરની પાછલી બાજુએ પૂર્વમાં પશ્ચિમાભિમુખ હરોળમાં ચાર મંદિર આવેલાં છે, તે પૈકીનું ઉત્તરેથી બીજુ મંદિર લંબચોરસ ઘાટના ગર્ભગૃહવાળું છે. બાકીનાં મંદિરના ગર્ભગૃહોના ઘાટ, સમરસ છે. ૨૩૩ આ હરોળના બંને છેડે આવેલાં મંદિરની દ્વારશાખા તથા એની બાજુના સ્તંભેનું રચનાવિધાન એકસરખા ઘાટનું છે. દ્વારશાખાઓ પંચશાખ. પ્રકારની છે, તે પૈકી રૂપસ્તંભ પર દશાવતારનાં શિલ્પ છે. એની બાજુની શાખામાં વિવિધ ભંગીમાં પ્રમ(બટુકે)નાં શિલ્પ છે અને એની બાજુની અંતિમ શાખા ઊમિલા–અંકિત છે. આ શાખાના લલાટ–બિંબમાં ગણેશનું શિલ્પ છે. એની ઉપરની પદિકાની મધ્યમાં કોઈક દેવનું અર્ધાકાય શિલ્પ તથા એની બંને બાજુએ અર્ધ-સૂતેલ અવસ્થામાં આલિખિત પરિચારકોનાં શિલ્પ છે. સૌથી ઉપર તરંગમાં નવગ્રહ-પદિકા છે અને એની ઉપર પહોળી પ્રાસાદિકા આવેલી છે. દ્વાર-કુભીના ભાગના રૂપસ્તંભમાં પ્રમોનાં શિલ્પ છે તથા ઉબરના માણુમાં બે કમલ વેલાવૃત હંસનાં શિલ્પ છે.૨૩૪ આ બંને મદિરની દ્વારશાખાને સંલગ્ન ભીંતાસ્તો આવેલા છે. ચંદ્રશાલાથી અંકિત કુંભીના ઉપરના સ્તંભદંડના નીચલા ભાગમાં આવેલા ગવાક્ષમાં દ્વારપાલનાં શિ૯૫ છે. એની ઉપરના.
