________________
૧૫]
સ્થાપત્યકીય સ્મારકા
[૩૨૯
સાંકળી અને તમાલપત્રની ભાતથી વિભૂષિત), તા કેટલીક વખતે વેદીબધમાં ફૂલવેલ-ભાતથી અંકિત અંતરપત્ર અથવા ભૂમા અથવા કલિકાથી અંકિત કપાતાલીના થર જોવામાં આવે છે.૨૨૦ મંડાવરના મથાળે કયાંક અવૃત્તાકાર કમલ–પુષ્પાની હારમાળા (મંદિર નં. ૧), કાંક સાંકળી અને તમાલપત્ર (મંદિર નં. ૩), કયાંક પુષ્પપક્તિએ (મંદિર નં. ૬ અને ૭), તા કયાંક ગ્રાસપટ્ટી(મ ંદિર ન. ૪)નાં અલંકરણ છે. ૨૨૧
આ મદિરાના ગર્ભગૃહની દ્વારશાખાનાં વૈવિધ્ય અને કોતરકામની ઉત્કૃષ્ટતા પ્રશંસનીય છે. મ ંદિર નં ૨ અને ૩ની દ્વારશાખા ફૂલવેલ-ભાત, કલ્પલતા, દેવી તેમજ અદૈવી સ્ત્રી-પુરુષાનાં યુગલ-શિપેાથી અંકિત છે. મંદિર ન. ૩ અને ૭ સિવાયનાં મંદિરેાની દ્વારશાખા ત્રિશાખ છે. આમાં મંદિર નં ૩ની દ્વારશાખા તેા અત્યંત રમણીય છે. દ્વારશાખાના ઉદુખર અને મંદારક(માણુ)માં મધ્યે આવેલાં વૃક્ષ કે વૃક્ષલતાની બંને બાજુએ પક્ષીએનાં શિલ્પ હતાં, જે હવે ઘણાં ઘસાઈ ગયાં છે. આ દ્વારશાખા પચશાખ પ્રકારની છે. એમાં ડાખી બાજુની મધ્યશાખાના રૂપસ્તંભના ગવાક્ષેામાં શિવ, શિવ-પાર્વતી અને અનારીશ્વરનાં શિલ્પ છે. જમણી બાજુની શાખાના રૂપસ્ત ંભમાં વિષ્ણુ અને લક્ષ્મીનારાયણનાં શિલ્પ છે. રૂપસ્ત ંભની બંને બાજુની શાખાએામાં સિંહગ્યાલનાં શિલ્પ છે. અને ગર્ભદ્વાર તરફથી અંતિમ શાખામાં અંકિત કરેલ રત્નશાખાનું આકાર–ર --સૌષ્ઠવ અપ્રતિમ છે. દીવાલ તરફની પત્રશાખા પણ એવી જ નયનરમ્ય છે. શાખાના નીચલા ભાગે ગંગા-યમુના અને દ્વારપાલનાં શિલ્પ છે. ઉત્તરાંગની ગવાક્ષ-પંક્તિમાં અનુક્રમે બ્રહ્મા, કુખેર, વિષ્ણુ, શિવ, ગણેશ વગેરેનાં શિલ્પ છે. અને બાજુની દ્વારશાખામાં હર અને હર–સમૂહનાં શિલ્પાનું સયાજન હાવાથી ઢો. . કે. શાહ આ મદિર હરિહરનું હાવાનું સૂચવે છે. આ મંદિરની જ ધાના પશ્ચિમ દિશાના ગાખમાં અષ્ટભુજ હરિહરતુ ધસાયેલુ શિપ એમના આ મતનું સમર્થાંન કરતું લાગે છે.૨૨૨
મંદિર નં.૬ ની દ્વારશાખામાં ગ’ગાયમુનાનાં શિલ્પ અને ઉત્તરાંગમાં નવગ્રહપટ્ટ કાતરેલાં છે.૨૨૩
આ મંદિરના સ્તંભ ચેારસ (રુચક) ધાટના છે. એના મથાળે ટપલ્લવની આકૃતિઓ કોતરેલી છે. ટપલ્લવની નીચે ફૂલવેલ-પટ્ટિકા અને એની નીચે અધવૃત્તાકાર ધાટમાં કપવલ્લીનાં આલેખન છે.૨૨૪ કયારેક સ્તંભના મથાળેથી
