________________
૩૨૦]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ [પ્ર. છે. પ્રદક્ષિણાપથના મથાળે ઢાળવાળું આચ્છાદાન છે. ગર્ભગૃહ ઉપર ત્રિછા શિખરની રચના છે. એમાં નીચેથી ઉપર જતાં અનુક્રમે દરેક બાજુએ ૩, ૨ અને ૧ ચંદ્રશાલાનાં અલંકરણ છે. સૌથી નીચેના થરના દરેક છેડે એક એક કર્ણફૂટની
જના છે. સૌથી ઉપર અષ્ટકોણ ચૂલિકાની રચના છે. ગૂઢમંડપની છત સપાટ છે. અહીંના મંદિર નં ૬ ના નીચલા થરમાં કર્ણકૂટની યોજના છે. આ મંદિર ઘણું જીર્ણ થઈ ગયેલું છે. ૧૮૯
વસીના કે ફિરંગીના દેવળ તરીકે જાણીતું થયેલ કળસાર(તા. મહુવા, જિ. ભાવનગર)નું પ્રાચીન પૂર્વાભિમુખ મંદિર (૫ટ્ટ ૧૭, આ. ૭૪) સાદી વ્યાસપીઠ પર આવેલું છે. એ લંબચોરસ ઘાટના ગર્ભગૃહ અને ગૂઢમંડપનું બનેલું છે. દીવાલના મથાળે વલભી અને કપાતને થર છે. એને ત્રિછાઘ શિખરના નીચલા બે થરોના દરેક ખૂણા પર કર્ણફૂટની યોજના છે. મંડપ પરનું છાવણું દિલ છે અને એની ઉપર ભારે કદની આમલશિલા છે. ગર્ભગૃહનાં શિખરના તેમજ મંડપના છાવણના થરોમાં ચંદ્રશાલાનાં સુશોભન છે. શિખરના છેડા પરનાં કર્ણફૂટ રચના પરત્વે ત્રણ સાદા થરના બનેલાં છે. મંદિરના મથાળે અગ્ર–ભાગમાં ભારે કદની ચેત્યબારી જેવી ભાત આવેલી હોવાના કારણે આ મંદિર બૌદ્ધધર્મ સાથે સંબંધ ધરાવતું હોવાનું મનાતું, પણ વાસ્તવમાં એ બ્રાહ્મણ મંદિર છે. ૧૯૧
ખીમેશ્વર મંદિર નં. પ ના અધિષ્ઠાનમાં ઉપાન, વાજન, ધાર, ઉત્તર, વલભી અને પફ્રિકાના થર છે. એના પરની મંદિરની દીવાલના મથાળે છેડે કપોતને થર છે. ગર્ભગૃહ ઉપરનાં ત્રિતલ છાદ્યોના દરેક છાઘની ચારે બાજુએ નીચેથી ઉપર જતાં ક્રમે ૩, ૨ અને ૧ ચંદ્રશાલાનાં અલંકરણ છે. છેડા પર સાદાં કર્ણફૂટની રચના છે. ત્રિતલ છાઘના મથાળે પગથિયા-ઘાટની સાદી રચના અને એની ઉપર અર્વાચીન સમયની સ્તૂપી આવેલી છે. લંબચોરસ ગૂઢમંડપની આગલી દીવાલમાંના પ્રવેશદ્વારની બંને બાજુએ એક એક તંભિકા પર ટેકવેલી મોટા કદના ગવાક્ષેની રચના છે. દરેક ગવાક્ષના મથાળે ચંદ્રશાલાનાં સુશોભનથી વિભૂષિત ચતુસ્તલ છાવણ અને એના પર આમલક અને કલશની રચના ઘણી આકર્ષક છે. ૧૯૧
મિયાણી(તા. પોરબંદર, જિ. જૂનાગઢ)ના કોયલા ડુંગરના ઢોળાવ પર આવેલું આ કાલનું એક પ્રાચીન મંદિર માત્ર ગર્ભગૃહનું બનેલું છે. સાદી દીવાલના મથાળે વલભી અને કપોતના થર છે. એના ત્રિછાઘ શિખર ના
તરફના થરોમાં નીચેથી ઉપરના ક્રમે ૩, ૨ અને ૧ ચંદ્રશાલાનાં સુશોભન છે નીચલા થરના છેડા કર્ણકૂટથી વિભૂષિત કરેલા છે. ૧૯૨
