________________
[૩૧૯
૧૫ મું]
સ્થાપત્યકીય સ્મારકે સૂર્યમંદિર (પટ્ટ ૧૫, આ. ૭૨) પછીની કૃતિ હોવાનું દર્શાવે છે. ૮૫
વરવાળા(તા. ઓખામંડળ, જિ. જામનગર)ની પાસે આવેલા સુવર્ણતીર્થ (સુવાન)નું જગન્નાથ મંદિર નામે ઓળખાતું મંદિર (પટ્ટ ૧૬, આ. ૭૩) મોટી જગતી પર આવેલું છે. જગતીની દીવાલોમાં કુથ-સ્તંભ છે. દીવાલના મથાળે નીચા કદની વારિમાર્ગ સાથેની વંડી છે. ગર્ભદ્વારની શાખાઓ પર ઊડતા માલાધરોનાં શિલ્પ છે. ગર્ભગૃહ પરના છાઘશિખરના નવ સમતલ થર ચંદ્રશાલાનાં સુશોભનવાળી મધ્યલતાથી અંકિત કરેલા છે. તેના પર ચંદ્રિકા, આમલસાર અને કલશ આવેલાં છે. ચંદ્રશાલાની આકૃતિઓ રાણાવાવના જાડેશ્વર મંદિરના શિખર પરની આકૃતિઓ સાથે સામ્ય ધરાવે છે તેથી એ બંને મંદિર એક જ સમયનાં લાગે છે. ૧૮૬
સેનકંસારી મંદિર સમૂહમાંના મંદિર નં. ૪ નું ઘણુંખરું અધિષ્ઠાન દટાઈ ગયેલું છે. દીવાલે સાદી છે, પરંતુ મથાળે વલભી, અંબુજ અને કપાતના થરથી વિભૂષિત છે. એની ઉપરનું પલ શિખર ચંદ્રશાલાની મધ્યલતાથી અંકિત થયેલું છે. એના પરનું આમલક ભારે કદનું છે. ચંદ્રશાલાનું અત્યંત વિકસિત સ્વરૂપ અને શિખરની રેખાનાં નમણું સુવર્ણ તીર્થના શિખર કરતાં વિકસિત હોવાને કારણે આ મંદિર સાતમી સદીની શરૂઆતનું હોવાનું જણાય છે. ૧૮૭
આ કાલનાં કેટલાંક મંદિરના છાઘ થરના કોણ (પૂર્ણ) પર કર્ણફૂટ અર્થાત સમગ્ર શિખરના ઘાટની નાના કદની પ્રતિકૃતિઓની યેજના જોવામાં આવે છે. ભાણસરા મંદિરસમૂહનું પૂર્વાભિમુખ એક મંદિર (નં. ૨) માત્ર ગર્ભગૃહનું બનેલું છે. (એની આગળ પછીના સમયમાં મુખમંડપનું ઉમેરણ કરવામાં આવ્યું છે.) જમીનમાં દટાઈ ગયેલ અધિષ્ઠાનના કેટલાક થર (જેવા કે કંધાર, કુમુદ, સૂર્પ: વલભી) નજરે પડે છે. દીવાલ સાદી છે, પરંતુ મથાળે શેભનાદિકા અને કપોતના થર આવેલા છે. તેઓના પર શિખરના ત્રિતાલ પ્રસ્તર(છાઘ)ની રચના છે, જેમાં દરેક બાજુએ અનુક્રમે નીચેથી ઉપર જતાં ૩, ૨ અને ૧ ચંદ્રશાલાનાં અલંકરણ છે. સૌથી નીચેના થરના છેડા પર એક એક ખૂણે દ્વિતલ કર્ણફૂટની રચના છે. ચંદ્રશાલાની મધ્યમાં પૂર્ણ વિકસિત સમયનાં રેખાંકન છે, જે ઘાટમાં કદવારની જાળીનાં કમલો સાથે સામ્ય ધરાવે છે. આ મંદિર કદવાર જેટલું પ્રાચીન હોય એમ જણાય છે. ૧૮૮
ભાણસરા મંદિર સમૂહનું સૌથી મોટું મંદિર (નં. ૫) સાંધાર પ્રકારનું છે. એના ગર્ભગૃહની આગળ લંબચેરસ ઘાટને ગૂઢમંડપ છે. અધિષ્ઠાન તથા દીવાલો સાદી છે. દીવાલના મથાળે રાબેતા મુજબના વલભી અને કપોતના થર
