________________
-૨૧૬] મૈત્રક કાલ અને અનુ-ગૌત્રક કાલ
કિ. છે. મંડપના મથાળે ચતુસ્તલ છાવણ છે. ૧૭૩ આની ઉપર ઢાળવાળી પિધાનફલકની રચના છે. ૧૭૪
ઓડદર મંદિર સમૂહમાંનું એક પશ્ચિમાભિમુખ મંદિર (નં. ૪) હાલ માત્ર ગર્ભગૃહનું બનેલું છે, પરંતુ એની આગળની બાજુની દીવાલમાં આવેલાં બાકોરાંઓ પરથી એની આગળ ચતુષ્કિકા (શંગારકી) હોવાનું સૂચવાય છે. એનું શિખર ત્રિછાદ્ય છે. ૧૭૫
પોરબંદરના અગ્નિ કેણે છાયામાં એક પ્રાચીન મંદિર અવશેષ-રૂપે ઊભેલું છે. હાલ એ અંજની માતાના મંદિર તરીકે ઓળખાય છે. આ પૂર્વાભિમુખ મંદિર ગર્ભગૃહ, પ્રદક્ષિણાપથ અને મંડપનું બનેલું છે. ગર્ભગૃહ ઉપરનું શિખર ચતુચ્છાદ્ય છે. મંડપની દીવાલમાં ભીંતાસ્ત ની રચના છે. મંડપ પરનું છાવણ નષ્ટ થયું છે. ૧૭૬
પાતા(તા. પિોરબંદર, જિ. જૂનાગઢ)માં આવેલા મંદિર સમૂહ પૈકીનું મંદિર નં. ૧ સુર્યમંદિર છે. નીચી વ્યાસપીઠ પર આવેલું આ મંદિર પૂર્વાભિમુખ છે. ગર્ભગૃહની આગળ ખુલે મંડપ છે. દીવાલના મથાળે કપોતને થર છે. મંદિરના શિખરના છાઘ થરો પૈકીના નીચેના ત્રણ અસલ સ્વરૂપના છે, બાકીના થર પાછલા સમયમાં ઉમેરાયા છે. મંડપનું છાવણ ફાંસના-ઘાટનું છે. મંડપમાં ચાર ચેરસ સ્તંભ છે. મંડપની બંને બાજુની દીવાલમાં ચેકડી ભાતની ભારે કદની જાળીઓ છે. આગળની દીવાલમાં વેદિકા અને કક્ષાસનની રચના છે. મંડપના ફાંસના-છાવણનું મથાળું આગળની બાજુએ ભારે કદની ચંદ્રશાલા વડે સુશોભિત કરેલું છે. ૧૭૭
ગલતા–ગોળા ઘાટનાં છાઘોથી વિભૂષિત કેટલાંક મંદિરનાં શિખરોના થરોમાં ચંદ્રશાલાનાં અલંકરણ પણ જોવામાં આવે છે; દા. ત. ખીમેશ્વરનું સમરસ ગર્ભગૃહ અને એવા જ ઘાટના મોટા કદના મંડપવાળા એક મંદિર(નં ૩) ના ત્રિછાઘ શિખરના થરોમાં ચંદ્રશાલાનાં અલંકરણ છે. મંડપનું છાવણ તૂટી પડ્યું છે. ૧૭૮ મંદિરના નીચા કદના અધિષ્ઠાનમાં કુંભ, વજન, કંધાર, વલભી, કપત અને પટ્ટિકાના થર છે. ૧૭૯ દીવાલના મથાળે ઉત્તર અને કપાતના થર છે.
બળેજનું એક પ્રાચીન મંદિર, જે હાલ પીઠડ માતાનું કહેવાય છે તે, ગર્ભગૃહ, મંડપ અને ચતુષ્કિકાનું બનેલું છે. આ મંદિરના અવશેષરૂપ ત્રિછાઘ શિખરની ચંદ્રશાલાઓમાં વિકસિત કમલ અંકિત કરેલાં છે. ૧૮૦
ભાણસર(તા. એરબંદર, જિ. જનાગઢ)ના મંદિર સમૂહમાંના પ્રાચીન ઉત્તરાભિમુખ શિવમંદિર (પટ્ટ ૧૫, આ ૭)ની સાદી દીવાલના મથાળે ઉત્તર,
