________________
૧૫મું] સ્થાપત્યકીય સ્મારક
[ ૩૧૫. શ્રીનગર(તા. પિોરબંદર, જિ. જૂનાગઢ)ના મંદિર સમૂહ પૈકીના પ્રાચીન સાંધાર પૂર્વાભિમુખ શિવમંદિર(નં. ૩)ના ગર્ભગૃહ ઉપરનું ચતુસ્તલ શિખર પણ આ જ પ્રકારનું છે. ગર્ભગૃહની તરફ સપાટ છતવાળો પ્રદક્ષિણાપથ આવેલ છે. ૧૬૯
બોરીચાતા. પોરબંદર, જિ. જૂનાગઢ) ની દક્ષિણે એક પ્રાચીન પૂર્વાભિમુખ શિવમંદિર છે. મૂળમાં એ મંદિર સાંધાર પ્રકારનું હતું, હાલ તો માત્ર એ સાદા ચેરસ ગર્ભગૃહનું બનેલું છે. એમાં શિવલિંગ છે. એનું દ્વાર ત્રિશાખ છે. એમાં કમલપંક્તિઓ તથા બકુલમાલા કતરેલ છે. મંદિરના ચતુસ્તલ શિખરની સૌથી ઉપરના થરમાં દરેક બાજુએ મધ્યમાં એક એક ચંદ્રશાલાનું અલંકરણ છે, બાકીના થર પરથી એ લુપ્ત થયેલ છે. ૧૭૦
કદરખેડા(તા. પોરબંદર, જિ. જૂનાગઢ)નું પૂર્વાભિમુખ સૂર્યમંદિર ગર્ભગૃહ, પ્રદક્ષિણાપથ, ગૂઢમંડપ અને શૃંગારચેકીનું બનેલું છે. શૃંગારકીના ચાર સાદા રુચક (ચારસ) ઘાટના વામન તંભ પરની શિરાવટીઓમાં કુંડલિત કાનસ છે. મં૫ને ટેકવતા સ્તંભો તથા શિરાવટી પણ આ જ ઘાટનાં છે. સ્તંભોની નીચે કુંભીઓ છે. મંડપની બંને બાજુની દીવાલમાં જાળીની રચના છે તેમાં પૂર્ણ વિકસિત કમલની ઊભી તથા આડી ત્રણ હરળ છે. ગર્ભગૃહ ચેરસ અને સાદું છે. એમાં અવશેષરૂપે મળેલી સૂર્ય તથા સૂર્યાણીની મૂર્તિઓ છે. સૂર્યાણુંને સ્થાનિક લોકો “રાંદલ” તરીકે પૂજે છે. ગર્ભગૃહ ઉપરના ચતુસ્તલ શિખરના મથાળે આમલક છે. ગૂઢમંડપના મથાળે એક બાજુ ઢાળવાળું છાવણ છે. પ્રદક્ષિણાપથ અને મંડપના પાર્શ્વમાર્ગ ઉપર પણ આ જ પ્રકારનું છાવણ છે. ૧૭૧
મેવાસા(તા. જૂનાગઢ, જિ. જૂનાગઢ) ની પશ્ચિમે આવેલ ચેલેશ્વર મંદિર ગર્ભગૃહ, મં૫ અને શંગારકીનું બનેલું છે. પાછળનાં બંને અંગ પછી ઉમેરાયેલાં છે. મંદિરનું ષતલ શિખર દીવાલના મથાળે આવેલ ઉત્તર અને કપાતના થર ઉપર આવેલું છે.૧૭૨
ધૂમલી(તા. ભાણવડ, જિ. જામનગર) ના ચૌલુક્ય કાલના નવલખા મંદિરની પશ્ચિમે, આશાપુરાના શિખરની પાછળ, કંસારી નામના તળાવના કાંઠે આવેલા સોન કંસારીના કહેવાતા મંદિર સમૂહમાંનું એક-પૂર્વના છેડે આવેલ પશ્ચિમાભિમુખ પ્રાચીન મંદિર (નં. ૮) ગર્ભગૃહ અને મંડપનું બનેલું છે. એના અધિષ્ઠાનમાં ઉપાન, કુમુદ અને કપાતના થર છે. મંદિરની સાદી દીવાલો એક માત્ર વસંતપદિકા” નામના થરથી સુશોભિત છે. ગર્ભગૃહના મથાળે સપ્તદલ સૂર્ણાકાર છાવણની રચના
