________________
૧૫ મું]
સ્થાપત્યકીય સ્મારકો - [૩૦૯ દેખા દે છે. આ પરંપરા કાશ્મીરથી સિંધ થઈને સૌરાષ્ટ્રમાં આવી હોવાને તેઓ મત ધરાવે છે. ગધારની આ પરંપરા તથા પાછલા સમયની ચેત્યબારી (ચંદ્રશાલા)ના અલંકરણની યોજનાના આધારે તેઓ ગેપના મંદિરને બર્જેસ કરતાં એક સૈકું વહેલું મૂકી એ ઈસુની પાંચમી સદીનું હોવાનું જણાવે છે.૧૩૭
શ્રી. એસ. કે. સરસ્વતીના મત મુજબ ગેપના મંદિરની શિખર-રચનામાં કાશ્મીર કે ગાંધારની અસર હોવા કરતાં પ્રદક્ષિણાપથની અંદર ગર્ભગૃહની સ્થિતિ તથા શિખરનો પગથિયાંવાળો ઘાટ ગુપ્ત કાલનાં મંદિરના તલદર્શન તથા નાની થતી અનેક ભૂમિકાઓવાળી શિખરની રચના સાથે સામ્ય ધરાવે છે.૧૩૮ કાશ્મીરનાં ત્રિકોણાત્મક છાપરાંવાળાં મંદિરની અસર ગોપના મંદિરના શિખર પર હવાની માન્યતાને વિરોધ કરતાં શ્રી. સૌન્દરરાજન એની શિખર રચનામાં
હેલનાં મંદિરની પરંપરા શુષ્ઠાકાર અને નળાકાર ઘાટનું સંમિશ્રણ હોવાનું જણાવી તેઓ ગોપનું મંદિર સાતમી સદીનું હવાનું પ્રતિપાદિત કરે છે.૧૩૯
કલકત્તાના ડે. શ્યામદાસ ચેટરજીએ ગોપના મંદિરની દીવાલમાં આવેલા કાષ્ઠના મોભના ટુકડાનું રેડિયે કાર્બન-૧૪ પરીક્ષણ કર્યું તો એ લગભગ ઈ. સ. ૫૫ + ૧૫૦નું જણાયું છે. ૧૪૦ આથી એકંદરે એને રચનાકાલ પાંચમીથી સાતમી સદી આવે.૧૪૧ મંદિરના ગર્ભગૃહની દ્વારશાખા પર કોતરેલ લખાણની લિપિનો મરડ છઠ્ઠી–સાતમી સદીને છે. સાતમી સદીના દેવગઢના પ્રાચીન મંદિરનાં,
હેલના દુર્ગા મંદિરનાં, શિરપુરના છઠ્ઠી સદીના લક્ષ્મણ મંદિરનાં તથા એ જ સ્થળના છઠ્ઠી–સાતમી સદીના વિહારનાં કેટલાંક લક્ષણ ગેપની જગતીમાં જળવાયાં છે. આ બધાં કારણોસર શ્રી. નાણાવટી તથા ઢાંકીએ આ મંદિરને સમય છઠ્ઠી સદીના અંતિમ ચરણનો હોવાનું પ્રતિપાદિત કર્યું છે.૧૪૨
કદવાર(તા. પાટણ-વેરાવળ, જિ. જૂનાગઢ)નું પૂર્વાભિમુખ પ્રાચીન મંદિર ઊંચી પીઠ પર આવેલું છે. મંદિરનું ગર્ભગૃહ લંબચોરસ છે. એની લાંબી બાજુ ઉત્તર-દક્ષિણ છે. એની પીઠ નિગમથી તેમજ ગવાક્ષોથી મંડિત નથી અને માત્ર કલશાદિ ચેડા થર વડે વિભૂષિત છે. ગોપના મંદિરની પીઠ કરતાં એ ઘણી સાદી છે. લંબચોરસ ગર્ભગૃહની આગળ સમરસ મંડપ છે. એની લંબાઈ ગર્ભગૃહની લંબાઈ જેટલી જ છે, પરંતુ ગર્ભગૃહ એની બાજુઓના પ્રદક્ષિણાપથને લઈને બહારથી મંડપ કરતાં વધારે લાંબું દેખાય છે. મંડપના અગ્રભાગના બંને છેડે કાટખૂણે એક એક શૃંગારચોકી કાઢવામાં આવી છે. શૃંગારકીના આ નિર્ગમને લઈને દેવાલયનું તલદર્શન વધુ કલાત્મક બન્યું છે. એમાંની ઉત્તર-દક્ષિણ બાજુની શૃંગારકીઓની ઉત્તર તથા દક્ષિણ દીવાલને
