________________
૩°૪ ]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[**
રાજલવેજલ મંદિરનુ, ત્રિતલ શિખર વિસાવાડાના શંકર દેરાનુ અને છાયા પાસેના ધીંગેશ્વર મંદિરનું ચતુશ્થાવ શિખર આ જ પરિપાટીનાં છે.૧૦૭
વળી દરેક પ્રસ્તરના ધાટમાં ગાળા-ગલતાનું સંયૈાજન થયેલુ હોય તેવાં ખાદ્ય શિખરાને ત્રીજો ઉપપ્રકાર પણ જોવામાં આવે છે.૧૦૮ આ રચનામાં બહિર્ગાળ અને અતર્ગાળ ઘાટના એકાંતરે ઉપયાગ થયેલા હોય છે. આ ઉપપ્રકારમાં પણ રચના પરત્વે એ ભેદ જોવામાં આવે છે: શુદ્ધ અને સંધાટ. શુદ્ધમાં પ્રસ્તરની રચના સાદા ગાળા-ગલતાવાળી કે કેટલીક વાર ચંદ્રશાલાથી અલંકૃત હાય છે, પણ સંધાટની પ્રસ્તરરચનામાં ગેાળા–ગલતા વચ્ચે નાના કદના કપાતના થર હોય છે. ત્રિતલાંકિત શિખરવાળું પાતાનુ મદિંર, અને એદરનું નં. ૪, ચતુ લાંકિત ખેરીચાનું શિવમંદિર, કીંદરખેડાનુ સૂર્યમંદિર, છાયાનું અંજની મદિર, શ્રીનગરનું શિવમંદિર નં. ૩ અને ખીમેશ્વરનું મંદિર નં. ૭, મેવાસાતું તલાંતિ ચેલેશ્વર મંદિર અને સેાનકંસારી સપ્તદલાંકિત મ ંદિરનું નં. ૮ શુદ્ધ સાદા થરવાળાં છે, તેા ખીમેશ્વરનુ ન. ૩ અને બળેજનું પીઠડ માતાનુ ત્રિલાંકિત મદિર તથા ભાણસરા ૩ અને જમળાના સૂર્યમંદિરનાં ચતુસ્તલાંકિત શિખરાના થરા ચંદ્રશાલા-અલંકરણથી વિભૂષિત છે. ૧૦૯ કામળીના બ્રહ્માણી માતાના અને આગિયા ગામના પ્રાચીન મંદિરનાં પંચતલ ચારે બાજુએ ચન્દ્રશાલાના અલંકરણથી વિભૂષિત છે. કામળીના મંદિરના મુખમંડપ ઉપરનું ત્રિતલ છાવણ પણ આ જ પ્રકારની રચના ધરાવે છે.
સધાટ પ્રસ્તર રચનાવાળાં દિશમાં ખેખીરાના ચામુંડા મંદિરનું શિખર ત્રિતલ છે. આવી જ રચના ધરાવતા પસનાવડાના સૂર્યમંદિર અને રાણાવાવના જાડેશ્વર મંદિરનાં શિખરાનાં ચતુસ્તલ તથા સેાનકંસારીના મંદિર ન. ૪ ના શિખરનાં પતલ તથા સુવણૅતીના મંદિરનાં નવતલ મધ્યમાંથી ચંદ્રશાલાની ઊભી હરાળ વડે વિભૂષિત કરેલાં છે. ૧૧૦
કેટલાંક મંદિશમાં પ્રસ્તર-છાઘની રચનામાં એક તલ કે છાવને ખીજા તલ કે છાઘથી છૂટું પાડનાર અગ ‘ઉચ્છેદ’ના પ્રયાણ થયેલા જોવામાં આવે છે.૧૧૧ ખાદ્યશિખર શૈલીના આ ચેાથેા ઉપપ્રકાર ગણાય.૧૧૨ આમાં ભાણસરાનાં નં. ૨ અને ૫, અને મિયાણી પાસે કાયલા ડુંગરની ધાર પર આવેલા પ્રાચીન મંદિરનાં ત્રિાધ શિખરાવાળાં મદિશ, વસીનું દેરું કે ફિરંગી દેવળ નામે એળખાતુ કલસારનું પ્રાચીન મંદિર, ખીલેશ્વર નં. ૧ તથા ૨, શ્રીનગરનું સૂર્યÖમ ંદિર તથ પીડારાના પ્રાચીન મંદિરનાં ચતુસ્તલ શિખરાવાળાં મંદિર, ભાણુસરાનું ન. ૪, સેાનક સારી
