________________
á૦૦]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[..
ઉપર જતાં અનુક્રમે ઉપાન, અલંકાર જગતી, પદ્મ, ક્ષેપણુ, વાજન, ઊર્ધ્વ પદ્મ, વલા, પેાત, ક્ષેપણ અને પટ્ટિકા વગેરે નામે ઓળખાવ્યા છે. કપાતને વળી ચૈત્યબાર જેવાં દેખાતાં અલ કરણાથી વિભૂષિત કરવામાં આવતા.૮૨ વાજનની પહેાળી પટ્ટિકામાં કેટલીક વખત ઠેર ઠેર ગવાક્ષેા રચાતા. આવી રચના ગેાપના મદિરની અને પસનાવડાના ગાયત્રીમંદિરની પાડિકામાં જોવામાં આવે છે.૮૩ વલભીના થરમાં લૂપે (લૂમેા), અવૃત્તાકારમાં પદ્મલેા, પદ્મકળીએ કે નાગદતાની રચના થતી. આવી રચના ઉપર્યુક્ત ગાયત્રીમ ંદિર તથા શ્રીનગરના વિધ્યવાસિની મ ંદિર અને સૈાનક સારી મંદિર નં. ૧ માં જોવામાં આવે છે,૮૪
અનુ– મૈત્રક કાલનાં કેટલાંક મંદિરના ગર્ભગૃહના પીઠાદયમાં ભિટ્ટ (સાદી પહેાળી પટ્ટીનું ખાંધણુ), જાડવકુંભ, અંતરપત્ર ને કપાતિકાના થર, અને ખીજા કેટલાંક મોટા કદનાં મ"દિશના પીઢાયમાં એ ઉપરાંત વેદુિધની રચના થયેલી જોવામાં આવે છે. વેર્દિબંધના થરામાં ખુરક, કલશ, રત્ન અથવા કુંજરાક્ષના અલંકરણથી વિભૂષિત અતરપત્ર અને કપાતાલિની રચના થયેલી હોય છે. મંડપ અને શૃંગારચોકીના પીઠાદયમાં રાજસૈનક નામે થરની રચના કરી હાય છે.
મ ડાવર
મંદિરની દીવાલાના બાહ્ય ભાગને ભડાવર' કહે છે.
આ કાલનાં મદિશા ડાવર સાદો હોય છે. કેટલીક વખતે દીવાલાના મથાળે વલભી અને કપાત અને કયારેક એ બંને વચ્ચે વાજન નામની પહેાળી પટ્ટિકા હાય છે. પાલ્લ્લા સમયનાં કેટલાંક મદિરાની દીવાલેમાં ઉત્તર, ઊર્ધ્વ પદ્મ અને કપાતની રચના પણ જોવામાં આવે છે. એડદર, વિસાવાડા, મિયાણીની ટેકરીના ઢોળાવ પરનું પ્રાચીન મંદિર, શ્રીનગર અને જમળાનાં સૂ`મંદિર, ભાણસરાનું મંદિર નં. ૫, જૂની વેડના રાજલવેજલ તથા કાલિકા માતાના મંડપની દીવાલા, સુવણુ તીના મંદિર આસપાસના પ્રદક્ષિણાપથની દીવાલા, સેાનકંસારીનાં મંદિર ન’. ૧ તથા ૮, પસનાવડા સૂ મદિર તથા જૂની વેડના કાલિકા માતાના મંદિરની ગર્ભગૃહની દીવાલા આ પ્રકારના થરોથી વિભૂષિત છે.૮૫ આ કાલના સાંધાર (પ્રદક્ષિણાપથવાળા) પ્રાસાદોની દીવાલામાં તથા નિરધાર (પ્રદક્ષિણાપથ વગરના) પ્રાસાદેાના ગૂઢમંડપની દીવાલામાં જાલક કે ચંદ્રાવલેાકન તથા વાતાયનેાની રચના જોવામાં આવે છે. આવી રચના ખીમેશ્વરનું મંદિર નં.૧, પાતા અને પસનાવડાનાં સૂર્ય મંદિરે, પસનાવડાનું ગાયત્રીમંદિર, તથા કદવાર અનેક દરખેડાનાં દિશમાં જોવા મળે છે.
