________________
૧૫ મું] સ્થાપત્યકીય સ્મારક
૨૯૯ (અ) કદવારનાં લંબચોરસ ગર્ભગૃહ અને પ્રદક્ષિણાપથી આગળ ગૂઢમંડપ
અને મુખમંડપ સમચોરસ ઘાટના છે (પદ છે, આ. ૫૯), તો (આ) ખીમેશ્વરનું મંદિર નં. ૧, શ્રીનગરનું વિંધ્યવાસિની દેવી મંદિર, કદરખેડાનું સૂર્યમંદિર, બોખીરાનું ચામુંડા મંદિર, અને સોનકંસારીના મંદિર નં. ૨ માં સમચોરસ ગર્ભગૃહ અને પ્રદક્ષિણાપથની સામે લંબચોરસ ગૂઢમંડપ અને મુખમંડપ આવેલા છે.૭૮
ચાયતન
આ કાલનાં મંદિરમાં મધ્યમાં ચોરસ મંડપ અને મંડપની (આગલી સિવાયની) ત્રણે બાજુએ ચેરસ ઘાટનાં ગર્ભગૃહેવાળું વ્યાયતન પ્રકારનું મંદિર પણ સરમામાંથી મળ્યું છે.૭૯
૩. પંચાયતન
પંચાયતના પ્રકારનાં મંદિરમાં મધ્યમાં મુખ્ય મંદિર અને એની જગતના ચાર ખૂણે ચાર નાનાં મંદિરોની રચના હોય છે. આ કાલનું આવું એક મંદિર પાછતરમાંથી મળ્યું ૮૦ છે (પદ ૮, આ. ૬૧). મિયાણીના વાયવ્ય કોણે લગભગ ત્રણ કિ.મી. દૂર આવેલું એક મંદિર પાછતરના જેવું પંચાયતના મદિર છે.૮૦
૪. સપ્તાયતન સપ્તાયતન મંદિરને આ કાલને નમૂને પ્રાસણવેલમાં “ભગદેરા' નામે જાણીતો છે. (પષ્ટ ૮, આ. ૬૦). ઊર્ધ્વદર્શન
ઊર્વદર્શનની દષ્ટિએ ગર્ભગૃહના પીઠ, મંડોવર અને શિખર એવા ત્રણ મુખ્ય ભાગ હોય છે; મંડપમાં પીઠ, સ્તંભવેદિકા કે ભિત્તિ અને છાવણ એવા ત્રણ મુખ્ય ભાગ હોય છે. કેટલાંક દેવાલયમાં પીઠની નીચે ‘જગતી' નામે બેસણી હોય છે. પીઠનું મથાળું સમગ્ર દેવાલયનું ભોંયતળિયું બને છે. પી કેદય
મૈત્રકકાલની શરૂઆતનાં કેટલાંક મંદિરની જગતને તથા પીઠ (કે અધિકાન)ને વિશિષ્ટ પ્રકારના સમતલ થર વડે આભૂષિત કરવામાં આવે છે (પદ ૯, આ. ૬૨-૬૩). એને “પીઠોદય' કહે છે. શ્રી. નાણાવટી તથા ઢાંકીએ આ થરોને નીચેથી
