________________
૧૪ સુ] સ્થળતપાસ અને ઉત્ખનન દ્વારા મળતી માહિતી
[ ૨૮૫
વૈ. ગુજરાતમાં તેમજ ભારતવષ અને પશ્ચિમ એશિયામાં તથા ખીજા પ્રદેશામાં બકસાનીની ખાણામાંથી આયાત થતા હેાવાનું સમજાય છે. આ પદા શાંતિ અને વેપારના સૂચક છે અને ઐતિહાસિક રાજકીય સ્થિરતાના સૂચક હોય. એવે લાગે છે. ગુજરાતમાં આ પદાર્થોં મુઘલ કાલ, સલ્તનત કાલ, મૈત્રક કાલ અને ક્ષત્રપ કાલના થરામાંથી નગરાના૯ ઉત્ખનનમાં મળી આવ્યા છે. આ બાબત. વધારે તપાસવાની જરૂર છે અને જો આ તપાસને ખીજા સ્થળેાએથી પુષ્ટિ મળે. તેા એની સમયાંકન માટે ઘણી ઉપચાગિતા વધે.
આમ હાવા છતાં અને મણકાઓના ઘાટ અને રંગ સુંદર હાવા છતાં. કોઈ વિશિષ્ટ પ્રકારના મણુકા આ કાલમાં જ પ્રચલિત હતા અને બીજા કાલમાં નહેાતા, એવા લાક્ષણિક પ્રકારની સામગ્રી આપણને મળી આવી નથી.
ધાતુ
આ કાલમાં લેાખંડ, તાંત્રુ, પંચધાતુ, સાનું, ચાંદી, સીસું ત્યાદિ ધાતુઓ વપરાશમાં હતી. લેાખંડના ખીલા જેવી વસ્તુએ ઉત્ખનનમાંથી મળી આવી. છે, પરંતુ ખીજી વસ્તુઓ ખાસ મળી નથી. તાંબાનાં સુ ંદર શિલ્પ આ કાલમાં બનતાં હોવાના અસંખ્ય પુરાવા મળ્યા છે, પરંતુ તેઓમાં અકોટાની જૈન પ્રતિમાએ. સર્વોત્તમ છે. આ પ્રતિમાઓમાં તાંધ્યું તથા ચાંદી વપરાયાં છે અને એના દેખાવ પરથી એમાં બીજી ધાતુ વપરાઈ હોય એવા સંભવ વિચાંરી શકાય, પરંતુ એને વિગતવાર અભ્યાસ કરીને એ ખાખત સાબિત કરવાની જરૂર છે. આ ધાતુઓમાં ચાંદી વપરાઈ હતી. તદુપરાંત ચાંદીની મુદ્રાએ પણ આ કાલમાં બનતી હોવાના પૂરતા સંભવ છે. ગુજરાતમાં મૈત્રકાના સિક્કાને નામે પ્રચલિત સિક્કા મળે છે, પરંતુ એ ભટ્ટારક અને શવ ભટ્ટારક નામે રાજાઓના॰ હાઈ તે મૈત્રક રાજવીઓના સિક્કા કયા એ બાબત જોઈ તી સ્પષ્ટતા હજુ સુધી થઈ નથી, પરંતુ આ કાલના બીજા રાજવીઓના સિક્કા ચાંદીના બનતા હેાવાના અસંખ્ય પુરાવા છે.
આ કાલમાં સીસું સિક્કા પાડવામાં ખાસ વપરાયું નથી, પરંતુ એની પતરીઓનાં કાનનાં આભૂષણ કવચિત્ મળી આવે છે. આ આભૂષા ઉપરાંત નક્કર સીસાનાં આભૂષણુ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. આમ સીસાના ઘેાડેાધા ઉપયાગ જાણીતા છે.
