________________
૪૬]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
શંખ-છિપોલી
ગત કાલની માફક આ કાલમાં પણ શંખની બંગડીઓ (પટ્ટ પ, આ. ૩૨-૩૩, ૩૯), મણકા (પટ્ટ ૫, આ. ૪૦, ૪૨) ઈત્યાદિ વસ્તુઓને ઉપયોગ ચાલુ હતો. શંખની સાદી તથા સુશોભિત બંગડીઓ આ કાલમાં વપરાતી તેમજ એના ગોળ કે ચોરસ મણકા પણ વાપરવામાં આવતા. શંખની આ વસ્તુઓને ઘણો પ્રચાર હતો અને તેથી આ કાલમાં કાચની બંગડીઓ પ્રમાણમાં ઘણી ઓછી મળે છે.
કાય
કાચનો થોડેઘણે ઉપયોગ ચાલુ હતો, પરંતુ એની વિશિષ્ટ વસ્તુઓ મળી આવી નથી.
મૈત્રક અને અનુ-મૈત્રક કાલમાં મળી આવતી કેટલીક વસ્તુઓની રૂપરેખા પરથી જણાશે કે આ કાલમાં પુરાવસ્તુનું ખેડાણ પ્રમાણમાં થોડું થયેલું છે. એ ખેડાણ વધુ થાય તો ગુજરાતના ઇતિહાસમાં તામ્રપત્રો દ્વારા જાણીતા થયેલા આ કાલ માટેની ઘણું વધારે સામગ્રી મળી આવે અને ગુજરાતની ભૌતિક સામગ્રીના ઇતિહાસના ખૂટતા અકડા મેળવવાનું શક્ય બને.
પાદટીપ
2. R. N. Mehta, Excavation at Nagara, pp. 34 ff.qyhi al R. N. Mehta & A. J. Patel, Excavation at Shamalaji, pp. 17 ff; R. N. Mehta, Excavation at Timbarva, pp. 6 ff.
234. R N. Mehta., 'Valabhi of the Maitrakas', 7.0.1., Vol. XII, pp. 240 ff.
Z. D. Ansari & M. S. Mate, Excavations at Dwarka, pp. 74 ff.
J. M. Nanavati, R. N. Mehta & S. N. Chowdhary, Somnath1956, pp. 56 ft.
2. B. Subba Rao & R. N. Mehta, Baroda through the Ages, pp. 32 ff; B. Subba Rao & R. N. Mehta, 'Excavation at Vadnagar', Journal of the M. S. University of Baroda, Vol. IV, pp. 25 ff.
