________________
૨૦૪]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-શ્રૌત્રક કાલ
[5 છે, અને પારસીઓનું હિંદમાં આગમન ઈ.સ. ૯૩૬ માં સંજાણના રાજા જોદી રાણાના સમયમાં થયું હોવું જોઈએ એમ હવે સૌ માનતા થયા.
પરંતુ ઈતિહાસમાં છેવટનું સત્ય કેઈ ઉચ્ચારી શકયું નથી. આવતી કાલે પુરાતત્ત્વવિદ્યા(archaeology)નું કેવું સંશોધન થશે અને કોની ગણતરી ઊંધી વળી જશે એની કોઈને ખબર નથી. આપણું આ બાબતમાં પણ છેલ્લી શોધખોળના આધારે પાછી અનિશ્ચિતા ફેલાઈ રહી છે. “સંજાનના સ્થાનિક ઈતિહાસ ઉપર પડેલે પ્રકાશ” એ નામના એક લેખમાં ડો. હરિપ્રસાદ ગં. શાસ્ત્રી લખે છે તેમ (હાલના મહારાષ્ટ્ર રાજ્યના) થાણા જિલ્લાના દહાણ તાલુકાના ચિંચણી ગામે ૧૯૫૫ માં પાંચ તામ્રપત્ર મળ્યાં. એની વિગત ડે. દિ. ચં. સરકારે Epigraphia Indica માં નેંધી છે, અને એ વિશે “ચિંચણીમાંથી મળેલા પાંચ અપ્રસિદ્ધ તામ્રપત્ર-લેખો' એવા નામને લેખ છે. ઉમાકાંત શાહ અને ડૉ. હરિપ્રસાદ શાસ્ત્રીએ “બુદ્ધિપ્રકાશ'માં લખ્યો હતો. આ પાંચ તામ્રપત્રોમાંથી માત્ર પ્રથમ તામ્રપત્ર જ આપણા માટે ઉપયોગી છે. આ દાનશાસન ઈ.સ. ૯૨૬ માં રાષ્ટ્રકૂટ રાજા ઈંદ્રરાજ ત્રીજાએ આપ્યું હતું. એ સમયે સંયાન(સંજાણમાં ખંડિયા અરબ રાજાઓનો અમલ ચાલતો. આ દાનશાસન બીજા કેટલાક અમલદારો ઉપરાંત “હંયમને” નામે ઓળખાતા અમલદારેને બક્ષિસ અપાયું હતું. ડૉ. જીવન જ. મોદીએ “હંયમન’ (અવસ્તા પ્રમાણે હંજમન” અને ફારસી પ્રમાણે “અંજુમન)ને અર્થ “પારસી વસાહત” એવો કર્યો છે. હવે જો આવી વસાહત સંજાણમાં ઈસ્વી ૯૨૬ માં થઈ ચૂકી હોય તો પારસીઓનું આગમન ઈ.સ. ૯૩૬ માં થયું હતું એમ કેમ કહી શકાય? વળી જાદીરાણું તે જ ઉત્તર કોંકણમાં રાજ્ય કરી ગયેલ શિલાહાર વંશના વજદદેવ એવો એસ. એચ. હોડીવાળાને તર્ક પણ અહીં ખોટો પડે છે, કેમકે રાષ્ટ્રકૂટ વંશ ઈ. સ. ૯૭૨ માં પૂરો થયો હતો અને ઉત્તર કોંકણના શિલાહાર વંશનો આરંભ તો એ પછી થયો હતો.
ડૉ. હરિપ્રસાદ ગં. શાસ્ત્રી દલીલ કરે છે તેમ સંજાણમાં પારસી વસાહત થઈ ત્યારે રાષ્ટ્રકૂટ રાજાઓના આધિપત્ય નીચે ત્યાં યાદવ માંડલિકનું પણ શાસન ચાલતું હશે, એ ઉપરથી જણાય છે કે જે નાદીરાણુએ પારસીઓને આશ્રય આપે એ પણ એક યાદવ માંડલિક હોવો જોઈએ. ખુદ યાદવ અને ‘જાદી' શબ્દ પણ એક જ છે, અને તેથી “જાદી' શબ્દનું મૂળ “વજજદ-દેવઉપરથી શોધવા નીકળવાની કોઈ જરૂર જણાતી નથી. વળી જારી રાણાને જે શિલાહાર વંશનો ગણુ હોય તો એ વંશ તો છેક ઈસ. ૯૭૨ પછી થયો હતો. આ રીતે પારસીઓનું આગમન જલમાર્ગે પશ્ચિમ ભારતવર્ષમાં ક્યારે થયું અને કયા
