________________
૧૩ સું]
ધર્મ સંપ્રદાયે
[ ૨૭૩
શેાધ કરી કે શ્રાવણ સુદિ ૯ અને શુક્રવાર, જે પારસી ચેાથા મહિનાના ખીજા દિવસે જ આવતેા હતેા, તે સંવત ૭૭ર માં નહિ, પણ ૯૯૨ માં પડતા હતા. પણ એટલી શેાધથી આગળ કે. આર. કામા જઈ શકયા નહિ. પણ વીસમી સદીમાં જૂનાગઢ કૉલેજના આચા` એસ. એચ. હાડીવાળાૐ એના પ્રતિદાયક ખુલાસા આપી શકયા. એમના મંતવ્ય પ્રમાણે અસલ ભરેાસાપાત્ર નોંધમાં જ ૯૯૨ લખાયું હતું, પરંતુ ૯ ના આંકડા છ જેવા લાગવાથી એ છછર નું ખાટુ વ વંચાયું, અને આ ગેાટાળા ઊભા થયા, વળી સંવત ૯૯૨(ઈ.સ. ૯૩૬)માં જ હિંદુ અને પારસી તિથિએ પણ બંધ બેસે છે, એટલે ઈરાનીએનું આગમન ઈ. સ. ૯૩૬ માં થયું એવી સૈા કાઈની ખાતરી થઈ.
એસ. એચ. હાડીવાળાની એક બીજી અગત્યની શાષ૪ એ હતી કે ઈ. સ. ૯૩૬ માં ઉત્તર કાંકણમાં શિલાહાર વંશનું રાજ્ય ચાલતું હતું અને ગાગ્ગીના પુત્ર વજ્જદ દેવ એ સમયે રાજા હાય એ બનવાજોગ હતું. એ ‘વજદ’ શબ્દ ઉપરથી પારસીઓએ ‘જાદી’ શબ્દ બનાવ્યા હશે. વળી પારસીએ પેાતાના કલ્યાણર્તા હિંદુ રાજાને ‘દેવ' કહી સખાધે નહિ, કેમકે અવસ્તા ભાષામાં ‘દેવ’ના અ` ‘દૈત્ય' થાય છે, તેથી પારસીઓએ એ રાજાને ‘રાણા' કહ્યો. આમ વજ્જદદેવ' ઉપરથી ‘જાદીરાણા' થયુ. હાય એ તદ્દન શકય છે.
ડૉ. એરચ જે. એસ. તારાપેારવાળાપ આ મતને સ્વીકાર કરે છે. તે માનતા કે અરખાએ જ્યારે ઈરાન જીત્યું ત્યારે એમણે મહાત્રાસ વર્તાવ્યા નહાતા અને એક હાથમાં કુરાન અને બીજા હાથમાં તલવાર પકડી જોરજબરીથી ઈરાનીએ પાસે ધર્માંતર કરાવ્યું પણ નહતું. (બીજા ઘણા વિદ્વાનાના એ વિશે તદ્દન જુદા જ મત છે એ નોંધવું જોઈ એ.) ડો. તારાપારવાળાના મત પ્રમાણે સ ંવત ૭૭ર(ઈ.સ. ૭૧૬)માં ઈરાનીએએ ભારતવ પ્રત્યે પ્રયાણ કરવાની કશી જરૂર નહોતી, પરંતુ ખલીફ્ મામૂન પછીના ખલીફા ભારે ધમ ઝનૂની હતા, તેએમાં ખલીક અલમુતક્કિલ (રાજ્યકાલ ઈ. સ. ૮૪૭–૮૬૧) બહુ જ ધર્માંધ હતા, તેણે ઈરાની જરથુાસ્તી વિરુદ્ધ અનેક કાયદા પસાર કર્યાં, અને ઈરાનનાં સંતાનોને કાનમાં જ રહેવું અસહ્ય થઈ પડયું, એ તા ડો. તારાપેારવાળા પોતે પણ કબૂલે છે. એ પછી જ, ‘કિસ્સઐ સજાન'માં જણાવ્યું છે તેમ, કેટલાક ઈરાનીએ ખારાસાનમાં જઈ વસ્યા અને ઘણાં વર્ષોં પછી ઈરાનને અંતિમ નમસ્કાર કરી જલમાર્ગે ભારતવષ માં આવી પહેાંચ્યા. એટલે ‘કિસ્સએ સજાન' તવારીખ નહિ, પણ એક જૂની અનુશ્રુતિ (tradition) ઉપર રચાયેલ હાવા છતાં છેવટે ઇતિહાસના ટેકા મેળવવા પામે
—૩—૧૮
