________________
૧૩ મુ ]
ધર્મસંપ્રદાય
[૨૭૧
૫૫ર થી શરૂ થયું ત્યારથી અતિહાસિક કાલને આરંભ થયો એમ ગણવામાં આવે છે. એ વંશના બાદશાહ દારયસ હિતાપિસે ઈ.પૂ. ૫૨ માં પંજાબ અને સિંધ છત્યાં ત્યારથી તે ઈરાન અને હિંદ વચ્ચેની અવરજવર પુષ્કળ વધી પડી. ઈરાને હવે હિંદમાં પોતાના ક્ષત્રપ રાજ્યપાલો) મોકલવા માંડ્યા, અને જેમ જેમ ઈરાની રાજ્ય હકૂમત નબળી પડતી ગઈ તેમ તેમ એ ક્ષત્ર હિંદમાં સ્વતંત્ર થતા ગયા અને મહાક્ષત્ર' કહેવાયા. ઈરાનમાં જ્યારે પાર્થિયન રાજાઓને અને સાસાની બાદશાહોને અમલ ચાલતો હતો ત્યારે હિંદમાં કેટલાક ક્ષત્રપોનું રાજ્ય ચાલતું હતું, અને ગુજરાતના ઇતિહાસમાં તો લગભગ ઈસ્વી ૭૮ થી ૪૦૦ સુધીને કાલ એ ક્ષત્રપકાલ કહેવાય છે. ઉત્તર ભારતવર્ષમાં તક્ષશિલામાં પારસી વસ્તી હતી એવું સંશોધન થયું છે. અને દારયસે જીતેલા પ્રદેશમાં તક્ષશિલાને સમાવેશ થાય છે. સરજહાન માર્શલના 9 પ્રયાસથી ત્યાં એક અગ્નિમંદિરના અને દખભાના અવશેષ મળ્યા છે, અને જ્યાં આ બંને હોય ત્યાં પારસીઓની સારી વસ્તી હેવી જોઈએ એવું અનુમાન થઈ શકે. તક્ષશિલાની આજુબાજુના વિસ્તારમાં અશોકના “ખરોષ્ઠી લિપિમાં લખાયેલ કેટલાક શિલાલેખ પણ મળ્યા છે, અને એ લિપિ ઈરાનીઓ વાપરતા હતા એ જાણીતું છે. ૮ એ ઉપરથી પણ ઈ. પૂ. ત્રીજા સૈકામાં ત્યાં પારસીઓની વસ્તી હોય એમ માની શકાય.
મૌર્ય કાલમાં ભારતના સ્થાપત્ય ઉપર ઈરનની અસર હતી, એ ડો. પૂનરે બતાવી આપ્યું છે. ૯ ઈ. પૂ. બીજી સદીથી ઈ. સ. બીજી સદી સુધીમાં મગ બ્રાહ્મણે” નામે ઓળખાતા ઈરાનીઓ ભારતમાં આવ્યા હતા અને મુલતાનમાં તેઓએ સૂર્યમંદિર બંધાવ્યું હતુ. એ ભગ બ્રાહ્મણોની વસ્તી આગળ જતાં હિંદુઓમાં ભળી જવા પામી હતી. છેક ૧૩૯૮ માં તૈમૂર લંગે ગબ્ર (અગ્નિપૂજક પારસી) સંસ્થાને ઉત્તર ભારતવર્ષમાં નાશ કરી કાળો કેર વર્તાવ્યો હતો એવી નોંધ ઇલિયટ અને ડાઉસનના ઈતિહાસના ત્રીજા વૉલ્યુમમાં મળે છે. આ સઘળી માહિતી ઉપરથી જણાય છે કે ઈરાનીએ માત્ર એક જ વાર એક હજાર વર્ષ પૂર્વે પશ્ચિમ ભારતવર્ષમાં આવી વસ્યા નહોતા, પણ પરાપૂર્વથી તેઓ અહીં આવતા રહ્યા હતા, અને ઘણે ભાગે ઉત્તર અને પશ્ચિમ ભારતવર્ષમાં તેઓનાં સંસ્થાન હતાં, પરંતુ જે ઈરાનીઓ અહીં આવ્યા તેઓ અહીંની હિંદુ વસ્તીમાં ભળી ગયા અને માત્ર તેઓના અવશેષ છેડી ગયા.૭૨ પરંતુ હજારેક વર્ષ પૂર્વે જે ઈરાનીઓ જલમાર્ગે અહીં આવી પશ્ચિમ ભારતવર્ષમાં ગોઠવાયા અને પારસીઓના પૂર્વજ કહેવાયા તે હિંદુ વસ્તીમાં ભળી ગયા નથી, અને એમનાં જ આગમન અને વસવાટ વિશે અહીં લખવાની અપેક્ષા છે.
