________________
૨૭૦]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[પ્ર. કદાચ આવાં કારણોને લઈને અરબ પ્રવાસીઓએ નેધેલું છે કે વલ્લભરાય જેવી મોહબ્બત અન્ય કોઈ રાજા અરબો પ્રત્યે રાખતા નથી, અને એની પ્રજા પણ અરબોને ચાહે છે. ૨૧ એમણે એ પણ જણાવેલું છે કે વલ્લભરાયના રાજ્યના લોક માને છે કે અરબોની મોહબ્બતના કારણે એમના રાજાઓનું આયુષ -અને એમનું શાસન દીર્ધ રહે છે. એ વખતમાં એ પ્રદેશમાં રહેતા મુસ્લિમોને લિબાસ હિંદુઓના જેવો જ હતો અને અતિ ગરમીને લઈને તેઓ લૂંગી (એટલે કે ધોતી) અને ખમીસ પહેરતા હતા. તેઓ હિંદુઓના જેવા જ વાળ રાખતા. ૬૩.
ઈસ્વી આઠમી સદીથી મુસ્લિમ સંત, સૂફીઓ, ફકીર અને દરવેશો અરબસ્તાન તથા ઈરાનમાંથી જલમાર્ગે તેમજ જમીનમાર્ગે દક્ષિણ અને પશ્ચિમ ભારતવર્ષમાં આવતા હતા. એમાંના કેટલાકે ગુજરાતમાં આવીને પણ વસવાટ કર્યો હતો. એમ કરવામાં એમને ઉદ્દેશ ઇસ્લામનો પ્રચાર કરવાનો હતો. તેઓ એમના કાર્યમાં પ્રવીણ હતા. એ સાથે એમનાં ત્યાગ, ચારિત્ર્ય અને ભક્તિમય જીવન જોઈને સ્થાનિક લોકો પ્રભાવિત થતા હતા અને કેટલાક ઇસ્લામ અંગીકાર પણ કરતા હતા.૪૪ ધર્મ પલટો કરનારાઓને તથા અપહરણ કરાયેલી સ્ત્રીઓને શુદ્ધિની મેટીનાની વિધિઓ દ્વારા અપનાવી લેવાની છૂટ આપવાનું પણ એ સમયે ચાલતું
• હતું. ૬૫
| (0) પારસીઓને વસવાટ અને જરથોસ્તી ધર્મ
અરબંને હાથે પરાભવ પામી કેટલાક ઈરાનીએ ભારતવર્ષમાં આવી વસ્યા - હતા એ ઇતિહાસ-સિદ્ધ બાબત છે. પરંતુ ભારતવર્ષમાં ઈરાનીઓનું આ આગમન પહેલવહેલું નહતું, પરાપૂર્વથી, પ્રાગૈતિહાસિક કાલથી ઈરાન અને હિંદ વચ્ચે ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક સંબંધ હતો અને અનેક વાર ઈરાનીએ હિંદ ભણી આવ્યા હતા, અને એના અનેક દાખલા પણ ઉપલબ્ધ છે. અવેસ્તાશાસ્ત્રમાં ચાર વાર હિંદ વિશે ઉલ્લેખ મળે છે, પણ હિંદુ ગ્રંથમાં તો ઈરાન અને ઈરાનીઓ વિશે અનેક નિર્દેશ થયા છે. આવા ઉલ્લેખ ઋગ્વદ, મહાભારત, વિષ્ણુપુરાણ, ભવિષ્યપુરાણ વગેરેમાં છે. વળી સંસ્કૃત સાહિત્યના પ્રશિષ્ટ (classical) કાલમાં વિશાખદત્તકૃત “મુદ્રારાક્ષસ' વગેરેમાં ઈરાન અને એની પ્રજા વિશે ઉલ્લેખ મળે છે. “શાહનામા' અને ઈરાનમાં લખાયેલ અન્ય “નામાંઓ પ્રમાણે દંતકથામાં મશહુર થયેલ કેટલાક ઈરાની બાદશાહ અને શુરવીરો હિંદ ભણી આવી ગયા હતા એ વિશેની નોંધ છે, પરંતુ જ્યારથી ઈરાનમાં હખામની વંશ ઈ. પૂ.
