________________
[RY
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[y.
હશે. દ્વારકામાં શંકરાચાયની શારદાપીઠની સ્થાપનાએ પણ આ પ્રદેશમાંથી બૌદ્ધ ધર્માંતે દૂર કરવામાં કાળા આપ્યા હશે એમ અનુમાન કરવું વધારે પડતું નથી, પૂર્વ ભારતવર્ષોંમાં બૌદ્ધ ધર્મ પ્રત્યે સહાનુભૂતિવાળા હિંદુ રાજવજ્ઞાને ઉચ્છેદ થતાં તથા નાલંદા, વિક્રમશીલ આદિ વિદ્યાપીઠોને નાશ થતાં સારાયે ભારતવર્ષમાં બૌદ્ધ ધર્મ ક્રમશઃ નામશેષ થઈ ગયા.
શૈવ, શાક્ત, ભાગવત, જૈન, બૌદ્ધ, સ્માત` આદિ વિવિધ સ ંપ્રદાયા છતાં ગુજરાતના ધાર્મિ ક જીવનમાં સમન્વયપ્રધાન એકતા હતી. રાજાએ અને વિશિષ્ટ વ્યક્તિએના વિચાર-વ્યવહારની અસર સમસ્ત પ્રજાવગ ઉપર થતી. મૈત્રક રાજા માહેશ્વર હાવા છતાં એમણે બૌદ્ધ વિહાર બાંધ્યા હતા અને એ વિદ્ધારાને ભૂમિદાન આપ્યાં હતાં. મૈત્રક રાજા ધ્રુવસેન ૧ લાની સભામાં શેાનિવારણ અર્થે ‘કલ્પસૂત્ર’ની વાચના થઈ હતી. રાષ્ટ્રકૂટ રાજા અમેાધવ` ૧ લેા ચુસ્ત જૈન હતા, પણ મહાલક્ષ્મી દેવીમાં એને પૂર્ણ શ્રદ્ઘા હતી અને પેાતાના રાજ્યમાં ચાલતા રાગચાળા દૂર થાય એ માટે પેાતાની એક આંગળી કાપીને એણે દેવીને અપણુ કરી હતી.૪૪ રાષ્ટ્રકૂટ રાજા કર્યું સુવર્ણવ ચુસ્ત શૈવ હતા, પણ એણે નવસારીના એક જૈન મંદિરને ભૂમિદાન આપ્યું હતું .૪ ૪૫ આ પ્રદેશમાં બુદ્ધમતિ ‘મુદ્દનાથ' તરીકે પૂજાય એ સમજાય એવું છે. ગુજરાતમાં ધર્મજીવનની આ લાક્ષણિકતા એના ઇતિહાસમાં ઠેઠ અર્વાચીન કાલ સુધી સતત અનુસૂત છે. (આ) ઇસ્લામના ઉદય અને ગુજરાતમાં એના ફેલાવાનો આરંભ
આ કાલ દરમ્યાન ગુજરાતમાં મુસ્લિમાના વસવાટ દ્વારા ઇસ્લામ ધર્મ ને પ્રસાર થયા. મધ્યકાલની વિશિષ્ટ ઘટનાએમાંની એક અરબસ્તાનમાં આવેલા હિજાઝ પ્રદેશમાં થયેલા ઇસ્લામના ઉદય છે. એ સમય પૂર્વે ત્યાંના લેાક અજ્ઞાન અને અ`ધશ્રદ્ધામાં અટવાયેલા રહેતા હતા, બિલકુલ અસંસ્કૃત હતા. પેાતાતાના ખીલાઓમાં રહી માંહેામાંહે લડતા હતા અને અનેક મૂર્તિ એની પૂજા કરતા હતા. એવી પ્રજામાંના કુરૈશ નામના કખીલામાં ઇલામના સ્થાપક હઝરત મેાહમ્મદ પેગમ્બરના જન્મ ઈ. સ. ૫૭૧ માં કે એની આસપાસમાં મક્કામાં થયા હતા. એના ઘેાડા જ મહિના અગાઉ એમના વાલિદ અબ્દુલ્લાહનું અવસાન થયું હતું. અને એ લગભગ છ વર્ષની વયના થયા એટલામાં તે। એમનાં માતા આમિના પણ ગુજરી ગયાં. એ પછી એમના ઉછેર એમના દાદા અબ્દુલમુત્તલિખે કરવા માંડયો, પરંતુ એમની આઠ વર્ષની ઉંમર પૂરી થાય તે પહેલાં એ પણ આ ફાની દુનિયા છેડી ગયા, આથી એમની પવિરેશ કરવાની જવાબદારી એમના કાકા અબૂ તાલિબે
