Page Text
________________
૧૩ સુ...]
ધમ સપ્રદાયા
[૨૬૫
લીધી હતી તે તે વિશે એક ગ્રંથ લખ્યા હતા. જો કે એ ગ્રંથ અત્યારે મળતા નથી, પણ એના વિષયાનુક્રમ ચિનાઈ સાહિત્યમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે. એ વિષયાનુક્રમ બતાવે છે કે આ દેશ કે વિદેશના કેાઈ પ્રાચીન પુસ્તકભંડારમાંથી આ ગ્રંથ જડી આવે તે મેગેસ્થનિસ, યુઅન સ્વાંગ કે અલખીફનીના ગ્રંથો કરતાં એનું મૂલ્ય જરા પણ ઓછું નહિ ગણાય.૪૧ ગુજરાતના પ્રવાસી બૌદ્ધ વિદ્વાનેામાંથી શાંતિદેવ અને ધર્મગુપ્તના જીવનવૃત્તાંત ક ંઈક વિગતવાર મળે છે, પણ આવા બીજા અનેક વિદ્વાન થયા હશે એવી કલ્પના કરવી ન્યાય્ય છે.
મૈત્રકકાલમાં બૌદ્ધ ધમ પરમેષ્કની કોટિએ પહેાંચ્યા હતા, પણ મૈત્રક રાજ્યકાલના અંતભાગમાં એની જાહેાજલાલી ઝાંખી પડતી દેખાય છે અને અનુમૈત્રક કાલમાં તે એ ગુજરાતમાં (તેમજ ભારતવર્ષમાં અન્યત્ર) ઝડપથી લુપ્ત થતા જણાય છે. તારંગાના ડુંગર ઉપર ધારણ માતાના નામથી પૂજાતી બૌદ્ધ તારા દેવીની પ્રતિમા ગુર્જરી-પ્રતીહારાના સમયમાં પ્રચલિત શૈલીની એક સુંદર પ્રતિમા છે. ખંભાત પાસે નગરાનાં રબારી–વાસના ટીંબા ઉપરની ‘બુદ્ધનાથ’ તરીકે ઓળખાતી સાડાચાર ફૂટ ઊંચી આસનસ્થ મુમૂર્તિ પણ આ કાલની સંભવે છે. ઉત્તર ગુજરાતમાં વિજાપુર પાસેનું વિહાર ગામ એ સ્થળે પૂર્વકાલે કેાઈ બૌદ્ધવિહાર હોવાનું સૂચન કરે છે અને નજીકના મહુડી ગામેથી મળેલા બૌદ્ધ અવશેષો એ તનુ સમન કરે છે. રાષ્ટ્રકૂટ રાજા અપરિમિત તિવર્માએ ઈ. સ. ૮૬૭ માં તથા ધ્રુવ રાજાએ ઈ. સ. ૮૮૪માં કાંપિય તીના વિહારને ભૂમિદાન આપ્યું હતું. એ વિહાર કાંતારગ્રામ (કતારગામ) વિષયમાં મદ્દાવી (મીંઢાળા) નદીના કિનારે આવેલા હતા. કાંપિલ્પ વિહારમાં પાંચસે। સાધુ રહેતા હતા, એ બતાવે છે કે લાટપ્રદેશમાં બૌદ્ધ ધર્મના પ્રભાવ કઈક વિશેષ ભાવે ચાલુ રહ્યો હતેા.૪૨ અષ્ટસાહસ્ત્રિકા પ્રજ્ઞાપારમિતા'ની, અનુક્રમે ઇ. સ. ૧૦૧૫ અને ઈ. સ. ૧૦૭૧ માં નકલ કરાયેલી, બંગાળ-નેપાળની બે સચિત્ર હસ્તપ્રતામાં જા(ર)વેશે તારાપુરે तारा, लाहट (लाट) देशे कुरुकुल्लाशिखरे कुरुकुल्छा भने लाहट (लाट ) देशे बुंकरानगरे चुन्दा એ પ્રમાણે ત્રણ બૌદ્ધ દેવીને ચિત્રો સાથે નિર્દેશ કરલેા છે. નિર્દિષ્ટ સ્થાને લાટ દેશમાં કયાં આવેલાં હતાં એ અલગ ચર્ચાના વિષય છે, પણ અગિયારમા શતકની બંગાળી નેપાળી હસ્તપ્રતમાં ગુજરાતનાં ત્રણ બૌદ્ધ તીર્થાનાં ચિત્ર છે એ ઉપરથી અનુમાન થઈ શકે કે ચેાડાત્રણા બૌદ્ધ યાત્રીએ
આ તરફ આવતા હશે.૪૩ કુમારિલ ભટ્ટ અને શંકરાચાયના વાદવિજયાએ બૌદ્ધ ધને દૂર કરવામાં મહત્ત્વના ભાગ ભજવ્યા હતા તેમ બૌદ્ધ ધર્મમાં વધી પડેલુ તાંત્રિક તત્ત્વ એના આંતરિક પતનમાં તથા આત્યંતિક લયમાં કારણભૂત બન્યુ
| SR No. | 032606 |
| Book Title | Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 03 Maitrak Kal ane Anu Maitrak Kal |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri |
| Publisher | B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan |
| Publication Year | 1974 |
| Total Pages | 590 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |