Page Text
________________
૧૩ સું]
ધમ સપ્રદાયા
[ ૨૫૯
ઉપાસક હતા. ૧૬ લાટમાંથી માળવા ગયેલા પટ્ટવાયા અથવા વસ્ર વણનાર કારીગરેાએ દશપુરમાં ઈ. સ. ૪૩૬ માં એટલે કે ગુપ્ત કાલમાં ‘દીપ્તરશ્મિ' અથવા સૂર્યાંનું મ ંદિર બાંધ્યું હતું, તે ઈ. સ. ૪૭૩ માં ફરી બંધાયું હતું. આ બતાવે છે કે વેપારીએ કે કારીગરોની શ્રેણીઓ અથવા મહાજના દ્વારા પણ સૌર સંપ્રદાયને પેષણ મળતું હતું. સમકાલીન ક્રૂષ્ણ રાજાએ -તારમાણુ અને મિહિરકુલ પણ સૂ`પૂજક હતા. ‘મિહિરકુલ' નામ પણ આ દૃષ્ટિએ સૂચક છે. મૈત્રકકાલ તથા અનુ-મૈત્રક કાલમાં ગુજરાતમાં સૂર્યમ ંદિરે હાવાના પુરાવા મળે છે. સુરાષ્ટ્રના ભદ્રેણિયક ગામમાં આવેલા એક સૂર્ય મંદિરને શીલાદિત્ય ધર્માદિત્યે ઈ. સ. ૬૧૧ માં ભૂમિદાન આપ્યું હતું. એ જ રાજાના બીજા એક દાનપત્રમાં સુરાષ્ટ્રના વટપદ્ર ગામમાંની આદિત્યદેવની વાપી(મહિત્યવેવારીય વાપી)ના ઉલ્લેખ છે,૧૭ એ સૂર્યમંદિરની પાસેનું જળાશય હશે એમ ગણાવુ જોઇ એ. લાટના રાષ્ટ્રકૂટ રાજા પ્રભૂતવર્ષ ગાવિંદરાજે ઈ. સ. ૮૨૭ માં કાવી પાસેના કાટપુરમાં જયાદિત્યના મંદિરને દાન આપ્યું હતું. ૧૮ નક્ષિસપુર-ચાર્યાસીના જયપુર ગામ પાસે કણવીરિકા નદીના તટે તરુણાદિત્ય નામે સૂર્યાંનું મ ંદિર હતું. એક સૈંધવ દાનપત્રમાં ઉલ્લિખિત સૂર્ય મંદિરના નિર્દેશ હમણાં જ ઉપર કર્યાં છે. થાનમાં પ્રાચીન સૂ`મંદિર છે. સૂત્રાપાડા, ગેાપ, વિસાવાડા, કળસાર, કંદરખેડા વગેરે સ્થાનાનાં પ્રાચીન મ’દિશ સૂર્ય મદિર હોવાના સંભવ છે. મૈત્રક' શબ્દનેા સબંધ કેટલાક વિદ્વાને ‘મિત્ર’ અથવા સૂર્ય સાથે જોડે છે. આદિત્યની ઉપાસના વેદકાલ જેટલી પ્રાચીન છે એ ખરું, પણ ભારતવર્ષનાં અને ગુજરાતનાં સૂર્યમંદિર અને સૂય મૂર્તિ એમાં ઈરાનની મિહિર-ઉપાસનાની સ્પષ્ટ અસરેા રહેલી છે. મૈત્રકકાલીન સૂરિશમાં એ સમયની કાઈ સૂર્યમૂર્તિ રહી નથી અને મશિનાં લેશભૂત શિપેામાંનીસૂની નાની ખેડેલી આકૃતિમાં એની વેશભૂષા જોઈ શકાય એમ નથી.૧૯ પણ એ સમયમાં રચાયેલી વરાહમિહિરની ‘બૃહત્સંહિતા’માં સૂર્યમૂર્તિનું જે વિધાન છે તે ઉપરથી અને પછીના સાલકીકાલની જે અનેક સૂર્ય મૂતિ એ વિદ્યમાન છે તેએમાં એ મૂર્તિના વિધાનમાં ઈરાની વેશભૂષાની સ્પષ્ટ અસર વરતાય છે. સૂર્ય મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા અને પૂજા કરનાર મગ બ્રાહ્મણ્ણા શાકદ્વીપ અથવા પૂર્વ ઈરાનથી આવ્યા હતા એ દર્શાવનારા સ ંખ્યાબંધ ઉલ્લેખ છે અને સૂર્યપૂજાના એક મહાકેંદ્ર શ્રીમાલમાં વસતા બ્રાહ્મણેાની એક જ્ઞાતિ આજે પણ પેાતાને ભગ' બ્રાહ્મણ અથવા શાકદીપીય' અથવા ‘શાકલદ્વીપીય' બ્રાહ્મણ તરીકે ઓળખાવે છે.
ગુપ્ત રાજ્યકાલના અંત સુધી વલભી જૈન ધર્માંનું અને તદ્વિષયક સ પ્રવૃત્તિનું મોટું કેંદ્ર હતું. પ્રાચીન ગુર્જરદેશમાં પણ જૈન ધર્મ વ્યાપક
| SR No. | 032606 |
| Book Title | Gujaratno Rajkiya ane Sanskritik Itihas Part 03 Maitrak Kal ane Anu Maitrak Kal |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rasiklal C Parikh, Hariprasad G Shastri |
| Publisher | B J Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan |
| Publication Year | 1974 |
| Total Pages | 590 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |