________________
૧૨ મું]
લિપિ
[૨૪
છે (જેમકે ગ્નિમાં). જ્ઞમાં જ ના તત્કાલીન વિકસિત મરેડના ડાબા અંગમાં, એ અંગના નીચલા છેડાને મળતો મરેડ જોડવામાં આવ્યો છે. એકંદરે જોતાં વણે અને અંતર્ગત સ્વરચિહ્નો તેઓની વર્તમાન નાગરી અવસ્થાની નિકટનાં બન્યાં છે, એવું સંયુક્તાક્ષરની બાબતમાં જણાતું નથી.
સકતચિહ્નોમાં અનુસ્વાર અને વિસર્ગ મુખ્યત્વે પોલા મડાના સ્વરૂપે પ્રચલિત પદ્ધતિએ પ્રયોજાયા છે. જિહવામૂલીયનું ચિહ્ન તત્કાલીન મ વર્ણને મળતું છે, જ્યારે ઉપમાનીયનું ચિહ્ન એના દક્ષિણી ભરેડની સાથેસાથ વીંછીના અંકેડાના આકારે પણ પ્રયોજાયું છે. વર્ણ સાથે તેઓને જોડવાની પદ્ધતિ તત્કાલીન પ્રચલિત પદ્ધતિને અનુરૂપ છે. વ્યંજનનું હલતપણું દર્શાવવા માટે વર્ણની નીચે ચાલુ પદ્ધતિએ અને સ્વરૂપે હલંતસૂચક રેખા જુદી પ્રયોજવામાં આવે છે. અવગ્રહનો પ્રયોગ ગુજરાતમાં આ સમયથી મળવા લાગે છે. અવગ્રહની જરૂરિયાત પ્રાકૃતિમાં નહિ, પણ સંસ્કૃતમાં પડે છે. ખાસ કરીને પદને અંતે આવેલા 9 અને મો પછી આવે ત્યારે એની જરૂર પડે છે. પ્રાચીન લેખન-પદ્ધતિમાં પદ પદ વચ્ચે અંતર રાખવામાં આવતું ન હોવાથી અને સ્વર-સંધિના નિયમ મુજબ પદને અંતે આવેલા ! અને એ પછી અને લેપ થતો હોવાથી મૂળ ઉત્તર પદના. આરંભમાં ય રહેલ હતો કે નહિ એ વિશે કોઈ વાર સંદિગ્ધતા રહે. આ સંદિગ્ધતાના નિવારણ માટે લુપ્ત = દર્શાવવા ખાસ ચિહ્ન પ્રયોજાયું.૧૮ ગુજરાતમાં ક્ષત્રપકાલથી સંસ્કૃત અભિલેખો મળે છે, પરંતુ મૈત્રકકાલ સુધીના સંસ્કૃત લેખોમાં અવગ્રહનું ચિહ્ન પ્રયોજયું નથી. ત્યાં લુપ્ત ના ઘણાખરા પ્રસંગોએ એનો લોપ પૂર્વાપર સંબંધ પરથી સ્પષ્ટ થતો હતો. અનુ-મૈત્રક કાલથી ઉત્તરી શૈલીના લેખોમાં અવગ્રહનું ચિહ્ન પ્રજાવા લાગે છે, જેનો પ્રયોગ ઉપર કહેલી સંદિગ્ધતા નિવારવા માટે ખરેખર ઈષ્ટ ગણાય. અવગ્રહનું રવરૂપ આ કાલ દરમ્યાન એના વર્તમાન સ્વરૂપને પામ્યું છે. આ લેપ ચિહ્ન પ્રજવાને પ્રસંગ સંધિમાં થતા મના લેપ અંગે નજરે પડે છે, છતાં આ ચિહ્ન મના ચિહ્ન સાથે સામ્ય ધરાવતું નથી; પ્રાયઃ આ એક પ્રકારનું વિરામચિહ્ન જેવું સ્વતંત્ર ચિહ્ન હશે.
અંકે સૂચવવા માટેનાં ચિહ્ન આ લિપિમાં દશાંશ પદ્ધતિએ પ્રજાતાં હોવાથી. ચિહ્નોની સંખ્યા (૧ થી ૮ સુધીનાં અને શુન્યનું એમ) ૧૦ ની નિશ્ચિત બની. અહીં ૧ અને ૦ ના મરોડ જાણવા મળતા નથી. બાકીનાં અંકચિહ્નોમાં ૨, ૪, ૬ અને ૮ નાં ચિહ્ન તેઓના વર્તમાન નાગરી મરેડની નિકટનાં બન્યાં છે, જ્યારે ૨,૫ અને ૭ ને થોડીક પ્રક્રિયામાંથી પસાર થવાનું બાકી રહે છે.
