________________
૨૪૮].
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ કરવાનું વલણ અગાઉના દક્ષિણ રિલીના આ અંતર્ગત સ્વરચિહ્નના પડિમાત્રાત્મક પ્રયોગની અપેક્ષાએ વધ્યું છે. અહીં પણ અગાઉની માફક એનું વળાંકવાળું સ્વરૂપ બહુધા પ્રયોજાયું છે, જેમકે રે (પહેલો મરોડ), હૈ, વો અને સૌમાં; છતાં ક્યાંક ક્યાંક એને સુરેખ ભરોડ પણ પ્રજા શરૂ થયો છે, જેમકે સંયુક્તાક્ષર તોમાં. મા, ગો અને શૌનાં અંતર્ગત સ્વરચિહ્નોમાં જમણી બાજુની ઊભી રેખાની ટોચને વર્ણની લંબાવાતી સુરેખા સાથે સાંકળવામાં આવે છે. જોકે એ શિરેખાઓની ટોચને સ્પર્શ કરે છે ખરી, પરંતુ એની પાર જતી નથી. અહીં વર્ણની શિરોરેખાને ડાબી બાજુએ લંબાવીને અંતર્ગત રૂ અને ફ્રેનાં ચિહ્નો સાથે સાંકળવાની પ્રથા શરૂ થઈ જણાતી નથી (જુઓ નિ અને વીના મરોડ). અંતર્ગત સ્વરચિહ્નોના સ્વરૂપના વિકાસની સાથે સાથે તેઓને વ્યંજનો સાથે જોડવાની પદ્ધતિ પણ અર્વાચીન પ્રકારની બનતી જાય છે. સાધારણ રીતે વર્ણની ટોચે જોડાતાં અંતર્ગત સ્વરચિહ્ન નિયમિત પ્રકારે જોડાયાં છે. બાકી અગાઉ વર્ણને નીચલે છેડે જોડાતાં અંતર્ગત સ્વરચિહ્ન જોડવામાં વિવિધ પદ્ધતિ જોવા મળતી હતી, પરંતુ આ સમયમાં વર્ણના નીચલા છેડે નાની ઊભી રેખા ઉમેરાવા લાગતાં, એ રેખા સાથે જ અંતર્ગત ૩, ૩ અને ઝનાં ચિહ્ન જોડાવા લાગ્યાં. પરિણામે આ ચિહ્નો જોડવાની બાબતમાં સ્થિરતા આવી અને એ ચિહ્નો અર્વાચીન પદ્ધતિએ પ્રજાવા લાગ્યાં.
આ લિપિમાં સંયુક્ત વ્યંજનના જોડાણની ત્ર જુદી જુદી પદ્ધતિ પ્રજાતી નજરે પડે છેઃ (૧) વ્યંજનની નીચે વ્યંજન સીધો ઊભો જોડવો (દા. ત. , સ્નો, sr), (૨) વ્યંજનની નીચે ત્રાંસી સ્થિતિમાં વ્યંજન જેવો (દા. ત. ), અને (૩) વ્યંજનની જમણી બાજુએ વ્યંજન જેવો (દા. ત. ન્ય). આ ત્રણ પદ્ધતિઓમાં પહેલી પદ્ધતિનું પ્રમાણ સૌથી વધુ છે, બીજી પદ્ધતિનું પ્રમાણ એનાથી ઓછું છે, જ્યારે ત્રીજી પદ્ધતિની માત્ર આછી શરૂઆત થતી જણાય છે. ત્રીજી પદ્ધતિએ પ્રયોજાયેલા સંયુકત વ્યંજનમાં પૂર્વના વ્યંજનની જમણી અને પછીના વ્યંજનની ડાબી રેખા એકાકાર બનતાં સંયુક્ત વ્યંજન અર્વાચીન સ્થિતિના (પૂર્વ-પશ્ચિમ સ્થિતિના) બને છે. ૨ વર્ણને વિકાસ થયો હોવા છતાં, પછીના ચ તરીકે અગાઉનો દૂકાકાર ભરેડ જ વ્યાપકપણે પ્રયોજાયો છે, જે કે એના જમણું છેડાને વધુ ને વધુ ઊંચે ચડાવવામાં આવે છે (જેમકે દામાં). ક્યાંક એ લંબાવાયેલા છેડાને વર્ણની શિરોરેખા સાથે સાંકળવામાં આવે છે (દા. ત. ચમાં). પૂર્વના રને રફાકાર મરોડ ઘડાવા લાગ્યો છે, જ્યારે પછી વર્તમાન પદ્ધતિએ પૂર્વના વ્યંજનની નીચે ડાબી બાજુએ પ્રજાવા લાગે
