________________
-મૈત્રક કાલ
મૈત્રક કાલ અને અનુ
૨૪૪]
[:
(દા. ત. ઢો માં). અનુ-મૈત્રક કાલમાં પછીના નાગાળ મરોડના છેડાને લંબાવીને ઊ ંચે ચડાવી ડાખી તરફ્ સહેજ વાળ્યા છે. દક્ષિણના સમકાલીન લેખેામાં આ પ્રવૃત્તિ વ્યાપકપણે પ્રચલિત હોવાનુ જણાય છે. શ્ર્વમાં પછીના મની ડાખી ટોચ પૂના વ્યંજનને સ્પર્શી કરીને કોઈ આકાર-ભ્રમ ઊભા ન કરે એ માટે મની ડાખી ટાંચને ડાબી બાજુએ વાળી દીધી છે. આ સ ંયુક્ત વ્યંજનના અનુકાલીન વિકાસને લક્ષમાં લેતાં એ વિકાસ સૂચક ગણાય. એક ંદરે સંયુક્ત વ્યંજન કલાત્મક ભરાડના બન્યા છે.
સ કેતચિહ્નોમાં અનુસ્વાર અને વિસ` બિંદુસ્વરૂપે તેમજ નાની આડી રેખા-સ્વરૂપે પ્રયાજાયા છે. કયારેક વિસગ બે નાની ઊભી રેખાએ વડે સૂચવાય છે; દા. ત. ત:. તેઓને પ્રયાજવાની પદ્ધતિ વર્તમાન પદ્ધતિના જેવી જ છે. જિદ્વામૂલીયના ભરાડ તત્કાલીન મના માડને મળતા છે. એ મરોડની વાયવ્ય—અગ્નિ રેખા વણું ( અગર લ)ની સાથે ચાલુ કલમે જોડાય છે. (દા. ત. TM સાથેના એને પ્રયાગ.) અનુ-મૈત્રક કાલમાં પણ આ સ્વરૂપ અને પદ્ધતિએ જિામૂલીયનું ચિહ્ન પ્રયાજાયુ` છે. ઉપધ્માનીયનું ચિહ્ન સમકાલીન ૮૦ ના કચિહ્ન સાથે મળતું આવે છે. એ પણ વણુ (પ કે )ની ટાચે જોડાય છે. જિામૂલીય અને ઉષ્માનીયના જોડાણ વખતે વર્ણની ટાંચની શિરેખાના લાપ થાય છે. વણુને પ્રયાજવાનું અ ંતર્ગત સ્વરચિહ્ન જિદ્વામૂલીય અને ઉપમાનીયના ચિહ્ન સાથે જોડાય છે; જેમકે ા સાથેના ઉપગ્માનીયના ભરાડમાં, હલત બ્યજના સૂચવવાની પદ્ધતિ મૈત્રકકાલમાં વૈવિધ્યપૂર્ણ જાય છે. હલતને (૧) કયારેક આગલા અક્ષરની નીચે વિલક્ષણ સ્વરૂપે (દા. ત. રાજૂ માં ને કાકપાદ જેવા સ્વરૂપે) જોડીને, (ર) કયારેક વણુના પ્રાચીન મરેડ પ્રયાજીને (દા. ત. ત ના પહેલા મરીડ), (૩) કયારેક પ્રચલિત મરેાડની શિરેખા દૂર કરીને (દા. ત. તૅના બીજો મરેાડ), (૪) કચાંક શિરારેખા દૂર કરેલા મરાની ઉપર (બુટ્ટી) આડી રેખા કરીને (જેમકે મ માં), અથવા (૫) વર્ણીના ભરાડની ટાંચે ત્રાંસી રેખા પ્રયાજીને (દા. ત. તૂને છેલ્લેા મરેાડ) સૂચવવામાં આવે છે. આમાંની છેલ્લી બે પદ્ધતિ આ પછીના કાલમાં પણ પ્રચલિત રહેલી જણાય છે.
અહીં અંકચિહ્નો બ્રાહ્મી અ`ાની પ્રાચીન શૈલીએ લખાયાં છે. પ્રાચીન શૈલી મુજબ ૧ થી ૯ સુધીના કે। માટે નવ ચિહ્નો ઉપરાંત ૧૦, ૨૦, ૩૦, ૪૦, ૫૦, ૬૦, ૭૦, ૮૦, ૯૦, ૧૦૦, અને ૧૦૦ ના કચિહ્ન પરથી સાધિત ૨૦૦, ૩૦૦ વગેરેનાં ચિહ્ન,—એમ અલગ અલગ ચિહ્ન પ્રયેાજવામાં આવે છે. દશાંશ-પદ્ધતિ(નૂતન શૈલી)ના પ્રચાર ભારતવર્ષીના ઇતર ભાગામાં થવા લાગ્યા હતા, પરંતુ ગુજરાતમાં
