________________
૧૨ મું]
લિપિ
[૨
(દા. ત. $). અંતર્ગત ત્રનું ચિહ્ન કલાત્મક વળાંકવાળું છે. એ ચિહ્નમાં ડાબી બાજુએ મધ્યમાં એક ત્રાંસી રેખા ઉમેરાતાં અંતર્ગત ત્રદો મરડ ઘડાય છે (જેમકે ને મરોડ).અંતર્ગત છે, અંતર્ગત લો અને અંતર્ગત સૌમાં સાધારણ રીતે અંતર્ગત આ અને અંતર્ગત જુની પદ્ધતિ અને મરાઠ પ્રયોજાતાં નજરે પડે છે; જોકે આ અંતર્ગત સ્વરચિહ્નો પ્રાજવામાં અંતર્ગત ના ચિહ્નમાં વિકસેલા પડિમાત્રા જેવા મરડનું પ્રમાણ ઓછું છે. આમ એકંદરે ઉત્તર મૈત્રકકાલથી અંતર્ગત સ્વરચિહ્નોએ વધુ વિકસિત મરેડ ધારણ કરવા માંડયા છે એમ કહી શકાય. પડિમાત્રા કરવાનું વલણ ગુજરાતમાં આ સમયથી આરંભાયું અને સમય જતાં એને પ્રચાર ઉત્તરોત્તર વધતો ગયો એ મહત્ત્વની બાબત ગણુય.૪
સંયુક્ત વ્યંજનોમાં પછીને વ્યંજન પૂર્વના વ્યંજનને નીચલે છેડે ઊભો જોડવાની સાધારણ પદ્ધતિ અહીં પૂર્વના જ સાથેના કેટલાક સંયુક્ત વ્યંજનોને બાદ કરતાં, બાકીના બધા સંયુક્ત વ્યંજનોમાં સચવાઈ છે; દા. ત. , , રા વગેરેમાં પૂર્વના " ના નીચેના છેડે પછી વ્યંજન (જેમકે થના પહેલા ભરેડમાં જોડવાને બદલે ક્યારેક ના ઉપલા જમણું છેડા સાથે પછીનો વ્યંજન જેડવામાં આવે છે (જેમકે , ના બીજા મરેડમાં). જોકે આ મરેઠ ઘણે કલાત્મક લાગે છે છતાં એ પ્રચલિત નિયમના અપવાદરૂપ તે ગણાય. પછી વ્યંજન જ્યારે પૂર્વના વ્યંજન સાથે જોડાય છે ત્યારે પછીના વ્યંજનની શિરોરેખાને લેપ થાય છે. પૂર્વને # પછીના વ્યંજન સાથે જોડાય ત્યારે એના નીચલા ગોળ અવયવને લોપ થાય છે; જેમકે , સ્ત્ર અને માં. ર, , fષ્ઠ તેમજ રિચમાં પૂર્વને વ્યંજન અને પછીના વ્યંજનને જોડવા માટે નાનીશી ઊભી રેખા ઉમેરી છે. આમ કરવામાં તેઓને સીધી રીતે જોડતાં ઊભો થતા આકાર-ભ્રમ નિવારી શકાય, એવી ગણતરી હોવાનું જણાય છે. સંયુક્ત વ્યંજનમાં અંતર્ગત સ્વરચિહ્ન સાધારણ રીતે પૂર્વ વ્યંજનની ટોચે જોડાય છે; દા. ત. દ્રો, સ્યા (પહેલો મરોડ); છતાં ક્યારેક એ અંતર્ગત સ્વરચિહ્ન પછીના વ્યંજન સાથે પણ જોડાતાં નજરે પડે છે; દા. ત. ચા (બીજો મરોડ). પછીના જનો દૂક-આકાર મરેડ અહીં મુખ્યત્વે પ્રયોજાય છે. સંયુક્ત વ્યંજનને ચાલુ કલમે લખવામાં આ દૂકાકાર સ્વરૂપ વધુ માફક આવે એવું હોવાથી એને વ્યાપક પ્રયોગ થયો છે અને એને લઈને સંયુક્ત વ્યંજન ઘણું કલાત્મક બન્યા છે, જેમકે ઇ અને ચાના મરેઠ. અનુ-મૈત્રક કાલમાં થના દૂકાકાર ભરોડની ટોચ પૂર્વના વ્યંજનની સમ ઊંચાઈએ પહોંચી હોવાથી એના પર શિરોરેખા થવા લાગી છે. પછીનો ૨ ગોળ કલાત્મક મરોડે પ્રયોજાય છે
