________________
૧૨Y]
લિપિ
[ ૨૪૧
પડે છે. કણાકારે શિરારેખા કટચ્યુરિ વંશના લેખામાં કવચિત્ (દા. ત., ૬, ૪ અને શ ના મરોડમાં ) પ્રયેાજાયેલી જોવા મળે છે. સાધારણ રીતે પેલા ત્રિકાણાકારે શિરેખા અપવાદરૂપે જોવા મળે છે, પરંતુ મહાસામંત સંગમસિંહના લેખમાં શિરેરેખા મુખ્યત્વે પાલા ઊંધા ત્રિકાણાકારે દેખા દે છે. આવા પ્રકારે શિરેખા કરવાની પ્રથા ઉત્તર અને મધ્ય ભારતના ઉત્તરી શૈલીના કેટલાક ગુપ્તકાલીન લેખામાં જોવા મળે છે. અહીં ત્રિકાણાકારે શિરેખા પ્રયેાજવામાં ઉત્તરી શૈલીની અસર સૂચિત થાય છે.
અગાઉ ઋ, ૪, ૬ અને ધ જેવા વર્ણાને મથાળે શિરેખા પ્રયાજાતી નહોતી, તેને મથાળે પણ હવે શિરેખા થવા લાગી છે અને જ્ઞ તેમજ તે મથાળે અગાઉ કવચિત જ દેખા દેતી શિરેખા અહીં નિશ્ચિત બની છે.
(૩) મે ત્રાંસી રેખાઓના પરસ્પર છેદનથી ઘડાયેલા વર્ણના વિકાસ અહીં નોંધપાત્ર છે. અને મેં આવા પ્રકારના વધુ છે. તેઓની વાયવ્ય–અગ્નિ રેખાને સીધી—ત્રાંસી રહેવા દઈ, ઈશાન-નૈૠત્ય રેખાને અહિãળ સાથે જોડેલા તત્તનું કલાત્મક સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે. (મના મેાટા ભાગના મરડામાં આ લક્ષણ જોવા મળે છે.)
(૪) હૈં, ઔ, ત્ર અને ળના મેાટા ભાગના મરડામાં અગાઉ મથાળે થતી આડી રેખાને તરંગાકાર આપવામાં આવ્યા છે. આ પ્રવૃત્તિને લઈને વર્ણના મરાડ કલાત્મક બન્યા છે.
(૫) આ, આ, ૐ, , જ્ઞ, ૬ અને ૬ જેવા વર્ણાની મુખ્ય ઊભી રેખાના નીચલા છેડાને અગાઉ ક્ષત્રપકાલમાં ડાબી બાજુએ સહેજ વાળવામાં આવતા હતા (જેમકે પહેલા ખાનાના પહેલા મરેાડ), જે ગુપ્તકાલથી સહેજ વધુ વળીને ડાબી બાજુએ ઉપર ચડતા બન્યા હતા. અહીં આ પ્રવૃત્તિ બહુધા નિશ્રિત બનેલી જણાય છે અને વળાંક બહુ સ્પષ્ટ થતા નજરે પડે છે.
(૬) ગુર્જરનૃપતિઓના લેખામાં રાજાએાના હસ્તાક્ષરેશમાં પ્રયેાજાયેલા વર્ણાના મરાડ આદ્ય–નાગરી સ્વરૂપના છે; જેમકે ના છેલ્લા એ મરેાડ, ના છેલ્લા બે મરાડ, ને! ત્રીજો મરાઠ, ન મ ચ અને વના છેલ્લા ભરાડ અને જૂના છેલ્લા ખે મરાડ. ચાલુકયોના લેખેામાં પણ કાઈક કાઈક અક્ષરના આવ–નાગરી મરાડ દેખા દે છે; દા. ત., મ, ચ અને રીના છેલ્લા મરોડ. (૭) આ કાલના ૩ અને ૪ લગભગ એકસરખા ભરાડ ધરાવે છે. .-૩—૧}
