________________
૨૩૨]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[પ્ર.
સંસ્કૃત ભાષામાં કરી છે.' આ કથા આ પ્રસ્તાવમાં વિભક્ત છે. પ્રથમ પ્રસ્તાવમાં ઉપેદ્ઘાત છે, ખીજા પ્રસ્તાવમાં કર્તા ક`પરિણામની વિષમતાની હકીકતા બતાવે છે. ત્રીજા પ્રસ્તાવમાં અનેાવિકાર અને સ્પર્શે દ્રિયની વિશેષતા ઉપર પ્રકાશ પાડે છે. ચોથા પ્રસ્તાવમાં ભવચક્રનું નિરૂપણ છે, પાંચમા પ્રસ્તાવમાં સૌજન્ય અને દુનતા વિશે જણાવે છે. છઠ્ઠા પ્રસ્તાવમાં છ પ્રકારના પુરુષા વિશે તથા સાતમા પ્રસ્તાવમાં છ મુનિવરેાના વૈરાગ્યસંગનુ નિરૂપણ કરે છે અને આઠમા પ્રસ્તાવમાં આ ગ્રંથને સમજાવવા માટે પ્રાપ્ત સુયાગ અને એની ચિરતાતાની હકીકતાને નાંધે છે. આ કથા રૂપાની પરંપરાથી અલંકૃત છે. ભારતીય સાહિત્યમાં આ રૂપકકથા અનેાખા પ્રકારની છે. કથાને મોટો ભાગ ગદ્યમાં છે અને વચ્ચે વચ્ચે પદ્યો છે. કેટલાંક પદ્યો શાર્દૂલવિક્રીડિત, સ્રગ્ધરા વગેરે છંદોમાં પણ છે. કથા ખૂબ રસિક છે. આ કથાની ઉચ્ચ પ્રકારની રચનાકુશલતા જોઈ ને એ સમયના શ્રીસંઘે એના કર્તાને સિદ્ધવ્યાખ્યાતા 'ની પદવીથી વિભૂષિત કર્યાં હતા.
:
આ. સિદ્ધવિ બૌદ્ધ દર્શનના અભ્યાસ કરવા મહાખેાધપુર નામના બૌદ્ધ વિદ્યાપીઠમાં ગયા હતા, પરંતુ પાછળથી ગુરુએ આ. હરિભદ્રની ‘લલિતવિસ્તરા’ નામની કૃતિ વાંચવા આપતાં એમને યથાર્થ ખાધ થયા. એ કારણે જ તે આ. હરિભદ્રના ‘ગુરુ' તરીકે ઉલ્લેખ કરે છે.
એમણે આ. સિદ્ધસેનના ન્યાયાવતાર' ઉપર વૃત્તિ રચીને પેાતાની દાનિક પ્રતિભાના પરિચય કરાવ્યા છે. વળી, ઉપદેશમાલા' ઉપર પણ એક વૃત્તિની રચના કરી છે. આમ વ્યાખ્યાકાર તરીકે પણ સિદ્ધાંષે એ સફળતા પ્રાપ્ત કરી છે.
એમનુ ગૃહસ્થાવસ્થાનું નામ હતુ સિદ્ધ અને એમના પિતાનું નામ હતું શુભ કર્.૭૦ એમના જન્મ કે સ્વવાસના સમય નોંધાયેલા નથી, પણ વિ. સ. ૯૬૨(ઈ. સ. ૯૦૬)માં એમણે આ કથાની રચના કરી એવું અંતિમ પ્રશસ્તિમાં જણાવ્યું”. છે. વળી, એમણે વિ. સં. ૯૭૪(ઈ. સ. ૯૧૮)માં પ્રાકૃતમાં ચંદ્રકેવલિચરિત'ને સંસ્કૃત ભાષામાં અનૂદિત કર્યું છે, એટલે તેએ દસમા સૈકાના આઢ વિદ્વાન હતા એમ નિશ્ચિત રૂપે કહી શકાય.
..
હરિષણાચાય
પુન્નાટ સંધના મૌનિભટ્ટારક વધĆમાનપુરમાં વસતા હતા. તેમના શિષ્ય શ્રી. હરિષણ ગુણવાન હતા. એમના શિષ્ય ભરતસેન છંદ, અલંકાર, કાવ્ય, નાટક અને તર્કમાં નિપુણુ, કાવ્યના કર્તા અને વ્યાકરણના વેત્તા હતા. એમના શિષ્ય
