________________
૧૧મું]
ભાષા અને સાહિત્ય
[૨૭,
આ. હરિભદ્ર અનેક વિષયના જ્ઞાતા હતા. એમની ગ્રંથરચનાઓને પ્રવાહ જોતાં અનુમાન થાય છે કે તેઓ પૂર્વાવસ્થામાં સાંખ્યમતના અનુયાયી હશે. એ સમયે એમણે દર્શનશાસ્ત્રોનો ઊંડે અભ્યાસ કર્યો હશે. એ જ કારણે એમણે અતિ ગંભીરતાપૂર્વક સમસ્ત દાર્શનિક તને જૈન દર્શન સાથે સમન્વય કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો હશે. ખાસ કરીને એમણે તત્ત્વવિચાર અને આચારના નિરૂપણમાં સમવયશૈલીને વિશેષ રૂપે સમાદર કર્યો છે તેથી એમની રચનાઓમાં ગાંભીર્ય આવ્યું છે.
એમણે ધર્મસંગ્રહણી, પંચવસ્તુક, ઉપદેશપદ, વિંશતિવિંશિકા, પંચાશક, ગશતક, શ્રાવકધર્મવિધિતંત્ર, દિનશુદ્ધિ આદિ ગ્રંથોમાં શાસ્ત્રીય, દાર્શનિક, ગ, ચરિત્ર અને જ્યોતિષ આદિ અનેક વિષયોનો સંગ્રહ કર્યો છે તેમજ સમરાચ્ચકહા, ધૂર્તાખ્યાન વગેરે કથાઓનું પ્રાકૃત ભાષામાં સર્જન કરીને પ્રાકૃત ભાષાને સમૃદ્ધ કરી છે.
એ જ રીતે સંસ્કૃતમાં પણ એમણે અનેકાંતવાદ, અનેકાંત જયપતાકા, ન્યાયપ્રવેશ, શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય, વદર્શનસમુચ્ચય, અષ્ટક પ્રકરણ, શેઠશક પ્રકરણ, ધર્મબિંદુ, ગબિંદુ, ગદષ્ટિસમુચ્ચય, લેકતત્વનિર્ણય આદિ ગ્રંથ રચ્યા છે. એ રીતે સંસ્કૃત ભાષામાં પણ એમને મહત્ત્વનો ફાળો છે.
એમણે આ બધી રચનાઓ પ્રાચીન ગુજરદેશના પાટનગર શ્રીમાલમાં કે ચિત્તડ આદિ પ્રદેશમાં રહીને કરી છે. તેઓ ઈ. સ. ૭૦૦ થી ૭૦૦ (વિ. સં. ૭૫ થી ૮૨૭) ના ગાળામાં વિદ્યમાન હતા. અપભદિર (ભદ્રકાતિ)-આઠમે રીકે
આ. સિદ્ધસેનસૂરિના શિષ્યનું નામ હતું ભદ્રકીતિપ૯ અને આ ભદ્રકીર્તિ એ જ બપ્પભદિસરિ. ગૃહસ્થજીવનમાં એમનું નામ સુરપાલ હતું. એમના પિતાનું નામ હતું બમ્પ અને માતાનું નામ હતું ભદિ. વિ. સં. ૮૦૭ (ઈ. સ. ૭૫૦૭૫૧) માં સૂરપાલે દીક્ષા લીધી અને માતાપિતાના સંયુક્ત નામથી એમનું બપ્પભદિ નામ વિશેષ પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યું.
કાન્યકુન્જ(કને જ)ના રાજાને નાગાવલોક નામે પુત્ર કેઈ કારણસર એની માતા સાથે મોઢેરા આવ્યો હતો. એનું બીજુ નામ આમરાજ હતું. એનાં રાજવંશી લક્ષણે જોઈને આ. સિદ્ધસેનસૂરિએ એને આશ્રય આપે. બપ્પભટ્ટસરિ સાથે એ આમરાજ પણ અભ્યાસ કરવા લાગ્યા. બંને વચ્ચે ગાઢ મિત્રી બંધાઈ.
