________________
૨૨૬]
ચૈત્રક કાલ અને અનુ-ત્રક કાલ સમુચ્ચય, ૪. ગબિંદુ, ૫૦. ગશતક, ૫. લગ્નશુદ્ધિ (લગ્નકુંડલી), પર. લેકતત્વનિર્ણય, ૫૩. લેકબિંદુ, ૫૪. વિંશતિ(વિંશતિવિંશિકા), ૫૫ વીરસ્તવ, ૫૬. વીરાંગદકથા, ૫૭. વેદબાહ્યતાનિરાકરણ, ૫૮. વ્યવહારક૫, ૫૮. શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય, ૬.શ્રાવકજ્ઞાપ્ત-વૃત્તિ, ૬૧. શ્રાવકધર્મતન્ન, કર.ષદર્શનસમુચ્ચય, ૬૩. ષડશક, ૬૪. સંકિત પચાશી, ૬૫. સંગ્રહણી-વૃત્તિ, ૬૬. સંપંચાસિત્તરી, ૬૭. સંબંધનસિરી, ૬૮. સંબોધપ્રકરણ, ૬૯. સંસારદાવાસ્તુતિ, ૭૦. આત્માનુશાસન, ૭૧. સમરાઈઐકહા, ૭૩. સર્વ સિદ્ધિ પ્રકરણ–સટીક, ૭૩. સ્યાદવાદકુચેઘપરિહાર.
આ. હરિભદ્રના બે તેજસ્વી શિષ્યોને બૌદ્ધોએ મારી નાખ્યા હતા તેથી ક્રોધે ભરાઈને એમણે ૧૪૪૪ બૌદ્ધોને સંહાર કરવાનો સંકલ્પ કર્યો હતો; એ સંકલ્પના પ્રાયશ્ચિત્તરૂપે એમના ગુરુએ એમને ૧૪૪૪ ગ્રંથની રચના કરવાની આજ્ઞા કરી હતી એમ કહેવાય છે. આજે ઉપલબ્ધ ગ્રંથમાં ૪૭ ગ્રંથ નિશ્ચિત રૂપે એમના કહી શકાય; બાકીના ૨૫ ગ્રંથે એમના નામે છે, પણ એ વિશે વિશેષ નિર્ણય કરવો બાકી છે. એમણે પોતાની કૃતિઓમાં જે જે કૃતિના નામને નિર્દેશ કર્યો છે તે બધીમાંથી પણ ઘણાયે ગ્રંથે આજે અપ્રાપ્ત છે. ઉપલબ્ધ ગ્રંથ ઉપરથી એમની સર્વદેશીય વિદ્વતાને પરિચય પ્રાપ્ત થાય છે.
આ. હરિભદ્ર જૈન આગમના અને દર્શનશાસ્ત્રના પારગામી વિદ્વાન હતા. એમણે આવશ્યકસત્ર, નંદીસત્ર, અનુગાર, દશવૈકાલિક, પ્રજ્ઞાપના, જીવાભિગમ અને પિંડનિયુક્તિ-આગમગ્રંથ ઉપર અપ્રતિમ અને મૌલિક વૃત્તિઓનું નિર્માણ કર્યું છે. એમાંની આવશ્યકસૂત્ર' ઉપરની “લધુવત્તિશિષ્યહિતા'માં એમણે જણાવ્યું છે કેઃ ચચ િમયા તથા જૈઃ કૃતારા વિતિ તથાપિ સોપાત્ત- જે કે મેં તથા બીજા આચાર્યોએ આવી વૃત્તિ રચી છે છતાં આ વૃત્તિ મેં સંક્ષેપમાં રચી છે.
મલધારી આ. હેમચંદ્ર “આવશ્યક-હારિભદ્રી-ટિપ્પણ'માં જણાવ્યું છે है: यद्यपि मया वृत्तिः कृता इत्येवंवादिनि वृत्तिकारे चतुरशीतिप्रमाणानेनैवावश्यकવૃત્તિ પર તાદ્દ કૃત પ્રવાઃ- જે કે મેં વૃત્તિ રચી છે એવું કૃત્તિકાર કહે છે છતાં, ૮૪૦૦૦ શ્લેકપ્રમાણની એમણે જ બીજી વૃત્તિ રચી હતી એ પ્રવાદ છે. “નંદીસૂત્ર’ની વૃત્તિમાં જણાવ્યું છે કે : સાંકેતિવરબ્દાર્થસવારવાતિમતમારે વિચારવિષ્યમો એથી સ્પષ્ટ થાય છે કે દાર્શનિક ચિંતનના ખજાના જેવી બૃહદ્રવૃત્તિ, જે હજી સુધી ઉપલબ્ધ થઈ નથી તેમાં દાર્શનિક વાદની ઊંડી સમીક્ષા એમણે કરી હશે.
