________________
ભાષા અને સાહિત્ય વિદ્યાઓના પારગામી વિદ્વાન હોવાથી એ રાજપુરોહિત બન્યા. એમણે એવી પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી કે જેમને અર્થ સમજી ન શકું તેમનો શિષ્ય બનીશ. એક વેળા રસ્તેથી પસાર થતાં જૈન ઉપાશ્રયમાં જૈન સાધ્વીજી યાકિની મહત્તરા પ્રાકૃતની ગાથાઓને સ્વાધ્યાય કરી રહ્યાં હતાં. એમાંથી એક ગાથા એમના કાને પડી, પણ અર્થ સમજી ન શકવાથી એમણે સાધ્વીજી પાસે આવી ગાથાને અર્થ સમજાવવાની અને શિષ્ય બનાવવાની માગણી કરી. સાધ્વીજી એમના ધર્માચાર્ય પાસે એમને લઈ ગયાં ને ત્યાં એ જિનભસૂરિ પાસે દીક્ષા લઈ જિનદત્તસૂરિના શિષ્ય બન્યા. એમણે જૈન શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરી આચાર્યપદ પ્રાપ્ત કર્યું.૫૮
આ. હરિભદ્રસૂરિએ પિતાની કૃતિઓમાં “ભવવિરહ' પદને કેટલેય સ્થળે પ્રયાગ કર્યો છે, તેથી એમનું ઉપનામ “ભવવિરહ' હોય એમ સમજાય છે. કેટલીક કૃતિઓમાં કેવળ “વિરહ "પદને પ્રયોગ હોવાથી તેઓ “ વિરહાક થી પણ પ્રસિદ્ધ છે. તેઓ પોતાના અનેક ગ્રંથની અંતિમ પુષ્પિકાઓમાં પિતાને વિદ્યાધરગચ્છના, સ્વેતાંબર સંપ્રદાયના, ગ૭પતિ દીક્ષાગુર જિનભસૂરિ અને ગુરુ જિનદત્તસૂરિના શિષ્ય તરીકે ઓળખાવે છે અને યાકિની મહત્તરાના ધમપુત્ર હોવાનું જણાવે છે.
આ. હરિભદ્ર રચેલા ગ્રંથાનાં નામ આ પ્રકારે મળે છે: ૧. અનુગદ્વારસૂત્રવૃત્તિ, ૨. અનેકાંતજયપતાકા (સ્વોપજ્ઞ ટીકા સહિત), ૩. અનેકાંતપ્રઘટ્ટ, ૪. અનેકાંતવાદપ્રવેશ, ૫. અષ્ટક, ૬. આવશ્યકનિયુક્તિ-લઘુટીકા, ૭. આવશ્યકનિયુક્તિ-બુહટીકા, ૮. ઉપદેશપદ, ૯. કથાકેશ, ૧૦. કસ્તવવૃત્તિ, ૧૧. કુલક, ૧૨. ક્ષેત્રસમાસ-વૃત્તિ, ૧૩. ચતુર્વિશતિસ્તુતિ-સટીક, ૧૪. ચૈત્યવંદનભાષ્ય, ૧૫. ચૈત્યવંદન-વૃત્તિ-લલિતવિસ્તરા, ૧૬. વાભિગમ-લઘુત્તિ, ૧૭. જ્ઞાનપંચક વિવરણ, ૧૮. જ્ઞાનાદિય પ્રકરણ, ૧૯, દશવૈકાલિક-અવચૂરિ, ૨૦. દશવૈકાલિક-બૃહદ્રીકા, ૨૧. દેવેંદ્રરકેદ્ર પ્રકરણ ૨૨. દ્વિજવદનચપેટા (વેદાંકુશ), ૨૩. ધર્મબિંદુ, ૨૪, ધર્મલાભસિદ્ધિ, ૨૫. ધર્મસંગ્રહણ, ૨૬. ધર્મસાર મૂલટીકા, ૨૭. ધૂર્તાખ્યાન, ૨૮. નંદી-વૃત્તિ, ૨૯. ન્યાયપ્રવેશસૂત્ર-તિ, ૩૦. ન્યાયવિનિશ્ચય, ૩૧. ન્યાયામૃતતરંગિણી, ૩૨. ન્યાયાવતાર-વૃત્તિ, ૩૩. પંચનિગ્રંથી, ૩૪. પંચલિંગી, ૩૫. પંચવસ્તુ-સટીક, ૩૬. પંચસંગ્રહ, ૩૭ પંચસૂત્ર-વૃત્તિ, ૩૮. પંચસ્થાનક, ૩૯. પંચાશક, ૪૦. પરલેકસિદ્ધિ, ૪૧. પિંડનિયુક્તિ-વૃત્તિ (અપૂર્ણ), ૪૩. પ્રજ્ઞાપનાપ્રદેશ–વ્યાખ્યા, ૪૩. પ્રતિકાકલ્પ, ૪૪. બ્રહસ્મિથ્યાત્વમંડન, ૪૫. મુનિ પતિચરિત્ર, ૪૬. યતિદિનકૃત્ય, ૪૭. યશોધરચરિત્ર, ૪૮. યોગદષ્ટિઈ-૩–૧૫
