________________
૧૮] મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
tછે. પણ ઇતર દાર્શનિક માન્યતાઓની સાથે તુલનાત્મક દૃષ્ટિએ કરેલું છે. એમના પછીના આગમ-વ્યાખ્યાતાઓને એક પણ ગ્રંથ એ નહિ હોય, જેમાં વિશેષાવશ્યકભાષ્યના પ્રામાણ્યની છાપ લગાવવામાં ન આવી હોય.
આ વિશેષાવશ્યકભાષ્ય' ઉપર એમણે સંસ્કૃતમાં પણ વ્યાખ્યા રચી છે, એ અપૂર્ણ રહી જતાં પાછળથી કઢાય ક્ષમાશ્રમણે પૂર્ણ કરી છે.
જેસલમેરથી મળી આવેલી વિશેપાવશ્યક-ભાષ્ય'ની પ્રતની અંતે બે ગાથાઓ મળી છે તે આ પ્રકારે છે :
'पंच सता इगतीसा सगणिवकालस्स वट्टमाणस्स। तो चेत्तपुण्णिमाए बुधदिणसातिम्मि णक्खत्ते॥ रज्जाणुपालणपरे सी[लादि]च्चम्मि णरवरिन्दम्मि । वलभीणगरीए इमं महदि [सिरि]संतिजिणभवणे' ॥ ४८
શક સંવત ૧૩૧ (વિ. સં. ૬૬પ, ઈ. સ. ૬૦૮) માં વલભી નગરીમાં જ્યારે શીલાદિત્ય રાજા રાજ્ય કરતો હતો તે સમયે ચૈત્ર શુકલા પૂર્ણિમા, અને સ્વાતિ નક્ષત્રમાં આ (વિશેષાવશ્યક–ભાષ્ય)ની પ્રત મોટા શાંતિજિનમંદિરમાં (લખાઈ કે અર્પણ કરાઈ).'
આ ગાથાઓમાં કઈ ક્રિયાપદ નથી, એટલે આ ગ્રંથ “રચાય કે મંદિરમાં મકા” એ પ્રશ્ન ઉદ્ભવે એટલે સમયસ્થળનો નિર્ણય કરી શકાતો નથી. અલબત્ત, વલભી નગરી સાથે આ ગ્રંથના સંબંધથી અનુમાન કરી શકાય કે ગ્રંથકાર આ નગરીમાં રહ્યા હશે અને એ ગ્રંથની નકલે ત્યાં લખાતી હશે.
વળી, એમણે મથુરામાં દેવનિર્મિત સ્તૂપમાં એક યક્ષની આરાધનાપૂર્વક તપસ્યા કરીને, ઉધેઈથી ખવાઈ ગયેલા “મહાનિશીથસૂત્રને ઉદ્ધાર કર્યો હતો એટલે એઓ ગુજરાતથી દૂર-સુદૂર મથુરા સુધી પણ ગયા હતા.૫૦
હાલમાં મળી આવેલી કેદક (અકોટા) ગામની બે ધાતુપ્રતિમાઓના પ્રતિષ્ઠાપક તરીકે જિનભદ્ર વાચનાચાર્યનું નામ ઉત્કીર્ણ થયેલું જોવાય છે.પ૧ એ ઉપરથી જણાય છે કે તેઓ અકોટામાં આવ્યા હશે અને એમણે નજીકનાં ખંભાત અને ભરૂચ જેવાં જૈન કેંદ્રો તરફ પણ વિહાર કર્યો હશે.
એમણે “છતકલ્પઉપર “ોપજ્ઞ ભાષ્ય પણ રચ્યું છે. આમાં “બૃહતકલ્પભાષ્ય”, “વ્યવહારભાષ્ય” અને “પિંડનિર્યુક્તિ” આદિ ગ્રંથની ગાથાઓનો સંગ્રહ છે. એમાં પાંચ જ્ઞાન, પ્રાયશ્ચિત્તસ્થાન, ભક્તપરિક્ષાની દધિ, જ્ઞાન-દર્શન ચારિત્ર્યના અતીચારો વગેરે વિષયોનું પ્રતિપાદન કરેલું છે.
