________________
૧૧ સુ‘
ભાષા અને સાહિત્ય
( ૨૧૭
વળી, સાથેાસાથ કાવ્ય, છંદ, અલંકાર, દર્શન વગેરે વિષયાના ગ્રંથા રચવામાં જૈનાચાર્યેાંએ પીછેહઠ કરી નથી. પરિણામે આ સાહિત્ય જૈન ધ, જૈન સંસ્કૃતિ અને ઇતિહાસના અભ્યાસીએ માટે અત્યંત આવશ્યક સ્વતંત્ર સાહિત્ય અની ગયુ છે.
આ ગ્રંથેનું લેખન કયાં શરૂ કર્યું. અને કયાં પૂર્ણ કર્યું એની નોંધ કયાંક મળે છે અને કથાંક મળતી નથી. કૃતિના આરંભ બીજા પ્રદેશમાં કર્યાં હોય અને એની પૂર્ણાહુતિ ગુજરાતમાં કરી હોય અથવા ગુજરાતમાં આરંભેલી કૃતિ ઇતર પ્રદેશમાં સમાપ્ત કરી હેાય. કેટલાક લેટૈષણામાં નહિં રાચતા ‘ અંગવિજા’કાર જેવા ગ્રંથકારાએ પેાતાનું નામ સુધ્ધાં લખ્યું ન હેાય, એ જ રીતે ‘તત્ત્વાર્થ ભાષ્યના ટીકા’કાર સિદ્ધસેનગણિ (ગંધહસ્તી), ‘નયચક્રવાલના ટીકા'કાર સિંહવાદી ગણિ, ‘ચઉપન્નમહાપુરિસચરિય'ના કર્તા શીલાંકાચાર્યે પેાતાના ગ્રંથાનુ રચનાસ્થળ બતાવેલુ નથી, એટલે એવા કેટલાયે ગ્રંથકારો વિશે અહીં નોંધ
લીધી નથી. જિનભગણિ ક્ષમાશ્રમણ (છઠ્ઠો સૈકા )
જૈન પરંપરામાં ઈ. સ. ના છઠ્ઠા સૈકામાં થયેલા આ. જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણુ આગમના અદ્વિતીય વ્યાખ્યતા તરીકે પ્રસિદ્ધ પામી ચૂકેલા છે. આ. હેમચંદ્ર પેાતાના વ્યાકરણના ઉદાહરણમાં ‘નિનમરક્ષમાત્રમાં વ્યાયાતાર:' (વ્યાખ્યાકારામાં જિનભદ્ર ક્ષમાશ્રમણ ઉત્કૃષ્ટ છે), એમ કહીને બિરદાવ્યા છે. એ શ્રુત સાહિત્યના કુશળ વિદ્રાન ઉપરાંત વિભિન્ન દનશાસ્ત્ર, લિપિવિદ્યા, ગણિતશાસ્ત્ર, છંદઃશાસ્ત્ર, શબ્દશાસ્ત્ર આદિના પ્રકાંડ પંડિત હતા. સ્વ-પર સિદ્ધાંતમાં નિપુણ હતા. સ્વાચારપાલનમાં પ્રવીણ અને તત્કાલીન સ` જૈન શ્રમણેામાં પ્રમુખ શ્રુતધર હતા. સ્પષ્ટ છે કે આ. જિનભદ્ર એમના સમયના એક પ્રભાવશાળી આચાય શ્રેષ્ઠ હતા.
આપણે ઉપર જોયું તેમ, એમણે ‘વિશેષાવશ્યકભાષ્ય' નામના ગ્રંથ રચ્યા છે. એમાં આગમામાં દર્શાવેલા બધા મહત્ત્વપૂર્ણ વિષયા ઉપર ચર્ચા કરી જૈન જ્ઞાનવાદ, પ્રમાણુશાસ્ત્ર, આચારનીતિ, સ્યાદાદ, નયવાદ, કર્મસિદ્ધાંત, ગણુધરવાદ, નિદ્ભવવર્ણન આદિ વિષયાની સામગ્રી આ ગ્રંથમાં ભરી દીધી છે. એમણે જૈન દČનના કેવલજ્ઞાન અને કેવલદન-વિષયક યુગપ ્–ઉપયાગ, યવાદ અને અભેદવાદને માનનારા પ્રકાંડ તાર્કિક આ. સિદ્ધસેન દિવાકર અને મલ્લવાદિસૂરિના મતાનું ઉપર્યુક્ત ભાષ્ય અને પેાતાના વિશેષ્ણવતી' નામના ગ્રંથેામાં (જીવાવ રો પસ્થિ કવોશા) ખંડન કયુ" છે. જૈન તત્ત્વનું નિરૂપણુ કેવલ જૈન દષ્ટિએ જ નહિ,
