________________
૧૮૦ ]
[×.
અમાત્ય. ઉપરિક અદાલતી તેમજ વહીવટી આધકાર ધરાવતા માટે અધિકારી હતા. રાજસ્થાનીયને કેટલાક રાજાના વતી રાજ્યના પ્રદેશના વહીવટ કરનાર અધિકારી અર્થાત્ રાજ્યપાલ ધારે છે, પરંતુ એને બદલે એ ખીજા રાજ્ય (રાજસ્થાન) સાથેના સંબંધ સંભાળનાર અધિકારી, અર્થાત્ વિદેશ ખાતાના મંત્રી હાય એ વધુ સ ંભવિત છે. ૧૩ મહેસૂલ ખાતાના અધિકારીએ
મૈત્રક કાલ અને અનુ
ભૂમિદાનનાં રાજશાસનામાં ઘણી વાર આયુકતક અને વિનિયુક્તકના ઉલ્લેખ સહુથી પહેલા કરવામાં આવે છે. આયુક્તક એ મહેસૂલી હિસાબના ખાતાના મુખ્ય અધિકારી અને વિનિયુક્તક એ એ ખાતાના મદદનીશ અધિકારી હાવાનું જણાય છે. ધ્રુવ અધિકરણને અધિકારી રાજ્યે ધ્રુવ (મુકરર) કરેલેા રાજભાગ ઉધરાવનાર મહેસૂલી અમલદાર હતેા.૧૪ નહિ ભરાયેલું મહેસૂલ વસૂલ કરનાર અધિકારી અનુપન-આદાન–સમુદ્વ્રાહક ' કહેવાતા. શુલ્ક (જકાત) ખાતાના અધિકારી ‘ શૌકિક' કહેવાતા. ભાગિક એ ‘ ભાગ ' ઉધરાવનાર મહેસૂલી અધિકારી હાવા સંભવે છે. મહેસૂલી ખાતાને સહુથી ઉચ્ચ અધિકારી ‘ઉપરિક' હોવાનું માલૂમ પડે છે.૧૫
પેાલીસ ખાતાના અધિકારીએ
6
મૈત્રક કાલ
દંડપાશિક, ચૌરાહરણિક અને દશાપરાધિક એ પેાલીસ ખાતાના અધિકારી હતા. ‘દંડપાશિક ’ એટલે દંડપાશ ધારણ કરી અપરાધીને દંડ દેનાર અધિકારી. ‘ચૌરાહરણિક ' એટલે ચારના પીછે પકડી એને પકડનાર અધિકારી. ‘દશાપરાધિક ’ એટલે દશ પ્રકારના અપરાધ૧૬ કરનારને દંડ દેનાર અધિકારી. દુસ્સાધસાધનિક ' એટલે ધાડપાડુઓને વશ કરનાર પોલીસ ટુકડીને વડા. વ`પાલ ' એટલે વ (ભાગ)નું રક્ષણ કરનાર અધિકારી. ‘અતપાલ’ સરહદનું રક્ષણ કરનાર અધિકારી ભરનાર ચેાકીદાર હતા. અધિકારી હતા. ૧૭
હતા. ‘ પ્રતિસારક 'એ શહેર, ગામ કે સીમમાં પહેરે
*
ચાર ' અને ‘અવલેાકિક' એ ગુપ્તચર વિભાગના
"
ન્યાયખાતાના અધિકારીઓ
,
ન્યાયખાતાને મુખ્ય અધિકારી ‘ પ્રમાતા ' હતા. ફાજદારી ન્યાયખાતાનું સચાલન પ્રાયઃ · મહાદંડનાયક ' કરતા. ‘ મહાક્ષપટલિક ' આ ખાતાના મુખ્ય મદદનીશ હતા. ‘દંડપાશિક ' અને ‘દશાપરાધિક ' એ પ્રાયઃ પેાલીસ ખાતા ઉપરાંત ન્યાયખાતાનાય અધિકાર ધરાવતા. ૧
'
૧૮
