________________
૧૭૨]
ત્રક કાલ અને અનુ-મક કાલ 'દ નિમાઈને આવતા હાકેમો આંતર-વિગ્રહમાં રચ્યાપચ્યા રહ્યા. એને લાભ લઈ ભીનમાલ અરબની હકૂમતમાંથી મુક્ત થયું.
ઈ. સ. ૭૨૫ માં ૧૦ સિંધના હાકેમ તરીકે જુનૈદ બિન અબ્દુર્રહમાન આવ્યો અને હકૂમતનું સુકાન સંભાળ્યા બાદ એણે આજુબાજુના પ્રદેશ ઉપર આક્રમણ કરવાનો આરંભ કર્યો. કચ્છના રણને રસ્તે એ ભારવાડમાં ૧૧ પહોંચે. ત્યાં થોડો સમય આરામ લઈ, ત્યાંથી ઊપડી, માંડલ ૧૨ થઈ તે ધિણોજ૧૩ ગયો. ત્યાંથી આગળ વધી એણે રાજધાની પંચાસરનો કબજો લીધે ૧૪ એ પછી વિજય-યાત્રા ચાલુ રાખી એ ભરૂચ પહોંચ્યો અને એક જ લડાઈ લડ્યા બાદ એ એણે જીતી લીધું. ૧૫ પોતે સિંધથી ઘણે દૂર સુધી નીકળી આવ્યું છે તથા આગળ વધવું પોતાના માટે ભય ભરેલું છે એ ખ્યાલ એને ત્યાં આવેલ. ત્યારે એ ત્યાંથી પાછા વળી લૂંટના માલની સાથે ભીનમાલને રસ્તે સિંધ પહોંચ્યા.૧૬
નવસારીના એક તામ્રપત્રમાં સેંધવ, કચ્છેલ્લ, સૌરાષ્ટ્ર, ચાપોટક, મીયે, ગુજર વગેરે રાજ્ય ઓળંગી તાજિક (અરબ) ફેજ દક્ષિણના રાજાઓને જીતવા જતી હતી એવો ઉલ્લેખ આવે છે એ પરથી આ અરબ વૃત્તાંતને સમર્થન મળે છે. વળી આ પરથી એમ જણાય છે કે અરબ હાકેમે ભરૂચથી એક ફોજ દક્ષિણપથ તરફ આગળ રવાના કરી; અરબ હાકેમને નવસારીના ચાલુકય નરેશ અવનિજનાશ્રય પુલકેશીએ રેકી, પરાજય આપી, ત્યાંથી પીછેહઠ કરવાની ફરજ પાડી. ૧૭ ગુર્જર રાજા જયભટે અરબ ફોજને પરભવ વલભીપુરમાં કર્યો હોઈ એનું એ પરાક્રમ ઘણું કરીને આ પીછેહઠ દરમ્યાન બન્યું તેવું સંભવે છે. ૧૮
ઈ.સ. ૫૮ માં ૧૯ સિંધના હાકેમ હિશામ બિન ઉમર તગ્મબીએ ઉમર બિન જમલ નામના સરદારને એક નૌકા-ફોજ આપી ગુજરાતના કિનારા તરફ, બહુધા ત્યાંની પરિસ્થિતિની માહિતી મેળવવા, ૨૦ રવાના કર્યો, તે ભરૂચ નજીક આવેલા ભાડભૂત બંદરે પહોંચીને ત્યાંથી પાછા ફર્યો. એણે આપેલી વિગત ઉપરથી હિશામે નૌકા-ફેજ લઈ ભરૂચથી થોડે છેટે આવેલા ગંધારી૨ બંદર ઉપર આક્રમણ કર્યું અને એણે એ જીતી લીધું. કેટલોક સમય એણે ત્યાં પસાર કર્યો. ત્યાં એક બૌદ્ધ વિહાર હતો તેને કબજે લઈ એને તોડાવી ત્યાં એક મસ્જિદ ચણાવી. ગુજરાતમાંની મસ્જિદમાં એ પ્રથમ બંધાયેલી મસ્જિદ હોવાનું મનાય છે. એ પછી હિશામ ત્યાંથી પાછો ફર્યો.
