________________
૧૫૬]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-ચૈત્રક કાલ
[..
આ પરાક્રમી રાજાએ મહી અને રેવા નદી સુધી વિજયકૂચ કરી લાટ અને માલવ દેશ જીતી લીધા હતા. ૧૪૪ એલારાના લેખની મિતિ પરથી એનું પરાક્રમ ઈ. સ. ૭૫૦ પહેલાં બન્યું જણાય છે. આ સમયે નવસારીના ચાલુકય રાજ્યની તથા ભરૂચના ગુર્જર રાજ્યની સત્તા અસ્ત પામી હતી.
(૧) સ્વતંત્ર રાજ્ય
ઈ. સ. ૭૫૬ ના અરસામાં તિદ્રુની સત્તા એના કાકા કૃષ્ણરાજે હસ્તગત કરી. આ સમયે નવસારી પ્રદેશમાં રાષ્ટ્રકૂટ રાજા કરાજ ૨ જાની અને ભરૂચ વિભાગમાં ચાહમાન રાજા ભર્તુવર્ડ્ઝ ૨ જાની સત્તા પ્રવર્તતી હતી. આ કક્કરાજ એ દંતિદુર્ગંના પિતરાઈ ભાઈ ગાવિંદરાજના પુત્ર હતા. કક્કરાજને રાજસત્તા પેાતાના પિતાના ઉત્તરાધિકારી તરીકે મળી લાગે છે.૧૪૫, ગાવિંદરાજની સત્તા તિદુર્ગે લાટમાં કરેલી વિજયકૂચ પછી તરત જ સ્થપાઈ લાગે છે. કક્કરાજના દાનશાસનમાં ગાવિંદરાજનાં પરાક્રમાની ઘણી પ્રશસ્તિ કરવામાં આવી છે. ૧૪૬
ગાવિંદરાજ પછી એનેા પુત્ર કક્કરાજ ઈ. સ. ૭૫૫ ના અરસામાં ગાદીએ આવ્યા. એના ઈ. સ. ૭૫૭ ના દાનશાસનમાં૧૪૭ એ વાતાપિના રાષ્ટ્રકૂટ રાજવીને નિર્દેશ કરતા નથી તે પેાતાને માટે ‘પરમભટ્ટારક-મહારાજાધિરાજ-પરમેશ્વર' નાં મહાબિરુદ પ્રયાજે છે એ પરથી એ વાતાપિના મુખ્ય વંશના આધિપત્યથી મુક્ત રહી શકે તેટલા સ્વંતત્ર હોવાનું માલૂમ પડે છે. એ સમયે કરાજે દાનમાં દીધેલું ગામ કામ અને તાપી નદીની વચ્ચે આવેલા કાશાસ્કૂલ વિષયમાં આવેલુ હતુ, જ્યારે કીમની ઉત્તરે આવેલા અક્રૂરેશ્વર વિષય ત્યારે ચાહમાન રાજાની સત્તા નીચે હતેા; અર્થાત્ કક્કરાજની સત્તા ત્યારે ઉત્તરે કામ નદી સુધી હતી.
કક્કરાજ પરમ માહેશ્વર' હતેા. એની પ્રશસ્તિમાં એનાં પરાક્રમ તથા યશ ઉપરાંત બીજા અનેક ગુણાની પણ પ્રશંસા કરવામાં આવી છે.૧૪૮
ઘેાડાં વર્ષોં ઉપર આ રાજાના સમયનું એક ખીજું દાનશાસન મળ્યું છે, જે મહાસામંત ચંદ્રાદિત્યનુ છે.૧૪૯ એમાં ચંદ્રાદિત્ય હર્ષપુરમાં રાજ્ય કરતા હાવાનું ને એના અધિપતિ ૫. મ. ૫. કક્કરાજની રાજધાની ખેટક(ખેડા)માં હાવાનુ જણાવ્યું છે. આ દાનશાસન વ. સ. ૪૭૦(વિ. સં. ૮૪૫ )ની માગસર સુદ સાતમનું છે. આ પરથી વલભીના ભંગ એ વર્ષે એ પહેલાં થયા હોવાનું તે મૈત્રક રાજ્યના નાશને લીધે સાંપડેલી તકના લાભ લઈ કક્કરાજે પેાતાની સત્તા તરત જ ઉત્તર ગુજરાત સુધી પ્રસારી હાવાનુ ફલિત થાય છે. ૧ લાટના રાષ્ટ્રકૂટ રાજ્યની રાજધાની ખેટકમાં રહી. કરાજનું આધિપત્ય હÖપુર
૧૫૦ ત્યારથી
