________________
મું]
સમકાલીન રાજ
[૧૫ થતું નથી, પરંતુ ગુજરાતમાં એનું શાસન દક્ષિણ ગુજરાતમાં રહ્યું હશે; ઉત્તર ગુજરાત તો મૈત્રકાની સત્તા નીચે હતું. પ્રશસ્તિમાં બુદ્ધરાજના નવિનયાદિ ગુણોની, રિપુઓના દર્પવંસની, સ્થિતિ અને સિદ્ધિના આશ્રયની અને પ્રજાજનેના દુઃખશમનની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. ૧૦૪ થોડા વખતમાં ચાલુક્ય નરેશ પુલકેશી ૨ જાએ મહારાષ્ટ્ર સુધીના પ્રદેશ જીતી લીધા ને કટમ્યુરિઓની સત્તા ઘણી સીમિત થઈ ગઈ (લગભગ ઈ. સ. ૬૨૦).૧૦૫ દક્ષિણ ગુજરાતમાં હવે ઉત્તર ભાગમાં ગુર્જરનૃપતિવંશની અને દક્ષિણ ભાગમાં સેંદ્રક વંશની સત્તા સ્થપાઈ. ૧૧. ચાહમાન રાજ્ય
નાંદીપુર-ભરુકચ્છ પ્રદેશમાં ગુર્જરનૃપતિવંશની સત્તા લગભગ ઈ. સ. ૨૦ થી ૭૪° સુધી પ્રવર્તે. પછી આ પ્રદેશમાં ચાહમાન કુલની સત્તા સ્થપાઈ પરમાર (૫વાર), પ્રતિહાર (પઢિયાર) અને ચૌલુક્ય (સેલંકી) કુલની જેમ ચાહમાન (ચૌહાણ) કુલ પણ આબુ પર્વત પરના અગ્નિકુંડમાંથી ઉત્પન્ન થયું મનાય છે. પરંતુ આ માન્યતા આ સમયમાં પ્રચલિત નહોતી. ઈ. સ. ૧૧૬૯ના બિલિયા શિલાલેખમાં તો એ ચાહમાન રાજવંશના આદિપુરુષ સામંતને અહિચ્છત્રપુરના વત્સ ગેત્રના બ્રાહ્મણૂંકુલમાં જન્મેલો જણાવ્યા છે. ૧૭ આ રાજ્યનું એક દાનશાસન મળ્યું છે તે (વિક્રમ) સંવત ૮૧૩(ઈ. સ. ૭૫૬-૫૭) નું છે. ૧૦૮ આઠમી સદી પછીના લેખો પરથી ચાહમાનને પ્રતીહાર રાજાઓ સાથે ગાઢ સંબંધ હોવાનું જાણવા મળે છે. ૧૦૯
સં. ૮૧૩ નું દાનશાસન ચાહમાન રાજા ભર્તવઢ ૨ જાનું છે. એ પંચ મહાશબ્દ ધરાવતો ને મહાસામંતાધિપતિ ગણાતો. એણે નાગાવલેક અર્થાત પ્રતિહાર નરેશ નાગભટ ૧ લાનું ૧૦ આધિપત્ય અંગીકાર કરેલું. એના દાનશાસનમાંનું વર્ષ વિક્રમ સંવતનું છે.૧૧૧ ગુજરાતના ઉપલબ્ધ અભિલેખમાં એ સંવતનો ઉપયોગ પહેલવહેલો આ અભિલેખમાં થયો છે.૧૧૨ વિ. સં. ૮૧૩ (ઈ. સ. ૭૫૬-૫૭)માં ભવઢે ભૃગુકચ્છ(ભરૂચ)માં રહીને બ્રાહ્મણને અક્રૂરેશ્વર (અંકલેશ્વર) વિષયમાંનું ગામ દાનમાં દીધેલું. આ ચાહમાન કુલને વલભીના મૈત્રક વંશ સાથે ગાઢ સંબંધ હતો.૧૧૩
ભવઢના દાનશાસનમાં એ વંશના પાંચ પુરોગામી રાજાઓની વંશાવળી આપી છે : મહેશ્વરદામ, ભીમદામ, ભર્તવઢ ૧ લો, હરદામ અને ધ્રભટદેવ; પરંતુ આ રાજાઓએ ભરૂચ પ્રદેશમાં રાજ્ય કર્યું હોવાનું સંભવતું નથી, કેમકે ભરુકચ્છ વિષયમાં તો છેક ઈ. સ. ૭૩૬ સુધી ગુર્જરપતિવંશની સત્તા હતી.૧૧૪ છતાં
