________________
tઝ.
૧૫]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ છે.૯૮ પૌત્ર બુદ્ધરાજના દાનશાસનમાં આપેલી કૃષ્ણરાજની પ્રશસ્તિમાં એના પરાક્રમ, પ્રતાપ, સદાચાર, વિનય, દાન આદિ અનેક ગુણોની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે.૯૯
કૃષ્ણરાજને પુત્ર શંકરગણું કટચુરિ વંશને સહુથી પ્રતાપી રાજવી જણાય છે. એનું ઈ. સ. ૧૯૭ નું આણા દાનશાસન૧૦૦ મહારારાષ્ટ્રને લગતું છે, પરંતુ એના બલાધિકૃત શાંતિલ્લના દાનશાસનનું પહેલું પતરું મળ્યું છે તે વડોદરા જિલ્લાના સંખેડા તાલુકાને લગતું છે. શાંતિલ્લ ભગિકપાલક (ભગિક નામે સ્થાનિક અધિકારીઓને ઉપરી) મહાપીલુપતિ (ગજદળના નાયકને ઉપરી) નિરિફુલ્લકનો બલાધિકૃત (સૈન્યને અધિકારી) હસે ને નિરિહુલક કૃષ્ણરાજના પુત્ર શંકરણ(શંકરગણુ)ને અધિકારી હતા. શાંતિલ્લે ભૂમિદાનમાં બ્રાહ્મણને ક્ષેત્ર (ખેતર) આપ્યું.
આ દાનશાસનમાં શંકરગણુને “અનેક યુદ્ધોના વિજય વડે કીર્તિ પ્રાપ્ત કરનાર અને રિપુઓને નાશ કરનાર કહ્યો છે. એના પિતાના દાનશાસનમાં આપેલી એની પ્રશસ્તિમાં એને પિતાના બાહુબળ વડે ઉચ્ચ રાજશ્રી પ્રાપ્ત કરનાર, પિતાના પ્રતાપ વડે સમગ્ર સામંતમંડલને વશ કરનાર, લાંબા સમયથી પદભ્રષ્ટ થયેલા રાજવંશોને પદ પર સ્થાપનાર અને અતિગર્વિષ્ઠ રાજવંશોનું ઉમૂલન કરનાર તેમજ પૂર્વ તથા પશ્ચિમ સમુદ્ર સુધીના પ્રદેશોના સ્વામી તરીકે નિરૂપે છે. આ પરથી શંકરગણ અનેક રાજવંશ પર આધિપત્ય ધરાવતો અને ઘણું વિશાળ પ્રદેશ પર શાસન કરતો રાજાધિરાજ હોવાનું માલૂમ પડે છે. એ પરમ માહેશ્વર' હતો. એણે લગભગ ઈ. સ. પ૭૫ થી ૬૦૦ સુધી રાજ્ય કર્યું.
શંકરગણ પછી એને પુત્ર બુદ્ધરાજ ગાદીએ આવ્યું. થોડા વખતમાં એ દખ્ખણના ચાલુક્ય રાજા મંગલેશ કે મંગલરાજ વડે ભારે પરાજય પામે (લગભગ ઈ. સ. ૬૧),૧૦૧ પરંતુ મંગલેશ પિતાના રાજકુલની આંતરિક ખટપટમાં રોકાતાં બુદ્ધરાજે પોતાની સ્થિતિ દઢ કરી. એનાં બે દાનશાસન મળ્યાં છે. એણે ક. સં. ૩૬ (ઈ.સ. ૬૧૦)માં વિદિશા(મ.પ્ર.)ની છાવણીમાંથી નાસિક જિલ્લાના ગામનું દાન દીધું.૦૨ પછી ક. સં. ૩૬૧(ઈ. સ. ૬૧૦)માં આનંદપુર(વડનગર)ની છાવણમાંથી ભરુકચ્છ વિષયમાંનું ગામ બ્રાહ્મણને આપ્યું.૧૦૩ આનંદપુર પ્રદેશ પર મૈત્રકેનું શાસન પ્રવર્તતું ને થોડા વખતમાં પશ્ચિમ ભાળવા પર પણ તેઓની સત્તા પ્રસરી. વિદિશામાં આ અગાઉ પ્રાયઃ ગુપ્તકુલનું રાજ્ય પ્રવર્તતું હતું કે આ સમયે ઉત્તર ભારતમાં હર્ષવર્ધન પિતાનું શાસન વિસ્તારતો હતો. બુદ્ધરાજની આ દંડયાત્રા શાને ઉદ્દેશીને હશે એ સ્પષ્ટ
