________________
૭ મું]
ચાવડા રાજ્ય
વૈવિઘ બ્રાહ્મણોની સેવા કરી કહેવાય છે૧૧૧ એ તેથી અપરાજિત રહ્યો ને એને બહુબુદ્ધિશાળી તથા પરાક્રમી પ્રધાન હતા એવો પણ ઉલ્લેખ આવે છે.૧૧૨ વરિસિંહે દસ વર્ષ (લગભગ ઈ. સ. ૯૧૦ થી ૯૨૦) રાજ્ય કર્યું.
વૈરિસિંહના પુત્ર રત્નાદિ માત્ર ત્રણ વર્ષ (લગભગ ઈ. સ. ૯૨૦થી ૯૨૩) રાજ્ય કર્યું. એ તરવારથી અનેક રાજાઓને હણતો અને યુદ્ધમાં અગ્નિ વરસાવતા.૧૧૩ એ તેજસ્વી, પ્રતાપી, શક્તિશાળી અને વૈર્યવાન હતો. એણે રાજ્યમાં શાંતિ તથા નીતિ સ્થાપી હતી.૧૧૪
એનો પુત્ર સામંતસિંહ એ આ વંશને છેલ્લે રાજા છે. એ ભૂટભૂયડ-ભૂયગડ-ભૂવડ–ભૂઅડ નામે પણ ઓળખાતો. એક બાજુ એની વીરતા તથા યશસ્વિતાની સુંદર પ્રશસ્તિ કરવામાં આવી છે, ૧૧૫ તો બીજી બાજુ એને ખાઉધરે, કામી, અવિવેકી અને ચંચળ નિરૂપવામાં આવ્યો છે. ૧૧૫
એણે અણહિલવાડ પાટણમાં પિતાના નામ પરથી ભૂયડેશ્વર કે ભૂયગડેશ્વર નામે મંદિર બંધાવ્યું. ૧૧૭
સામંતસિંહે સોમેશ્વર(સોમનાથ)ની યાત્રાએથી પાછા ફરતા રાજિની અશ્વવિદ્યાથી પ્રસન્ન થઈ એને પોતાની બહેન લીલાદેવી પરણાવી. એ મૂલરાજ નામે પુત્રને જન્મ આપી મૃત્યુ પામી. એ ભાણેજ રાજાને ઘણે વહાલે હતો. ઘણી વાર મદિરેન્મત્ત અવસ્થામાં રાજા એને ગાદીએ બેસાડતો ને પછી પાછે ગાદી પરથી ઉઠાડી મૂકતો. આવા “ચાવડાના દાનથી મૂલરાજની પણ હાંસી થતી. આથી છેવટે એણે મામાને મારી ગાદી ખરેખર કબજે કરી–એવી અનુશ્રુતિ છે. ૧૧૮ મૂલરાજ ચૌલુક્ય કુળનો હતો, એના વંશની રાજધાની પણ અણહિલપાટકમાં હતી ને એ ચૌલુક્યએ ચાપોત્કટ પાસેથી રાજ્યશ્રી પ્રાપ્ત કરી હતી એ હકીકત જોતાં આ અનુશ્રુતિ સંભવિત ગણાય. સામંતસિંહે ૭ વર્ષ નહિ, પણ ૧૯ વર્ષ (લગભગ ઈ. સ. ૯૨૩ થી ૯૪૨) રાજ્ય કર્યું હોય ને લીલાદેવીનું લગ્ન એણે પિતાના રાજ્યકાલના આરંભમાં કરાવ્યું હોય, તો જ ઈ. સ. ૯૪૨ માં મૂલરાજ સળેક વર્ષની પુખ્ત વયને હોઈ શકે.
આ ચાપોત્કટ વંશના કેઈ અભિલેખ કે સિક્કા મળ્યા નથી, પરંતુ રાષ્ટ્રકૂટાદિ સમકાલીન રાજ્યના અભિલેખો પરથી મળતી માહિતી મુજબ ચાપોત્કટોની સત્તા લગભગ હાલના બનાસકાંઠા અને મહેસાણા જિલ્લા જેટલા ઈ–૩–૯
