________________
૭ સુ* ]
ચાવડા રાજ્ય
[ ૧૨૦
યાગરાજ પછી ક્ષેમરાજ, રત્નાદિત્ય, વૈરિસિંહ અને ભૂભટ–સામંતસિંહ એ ચાર રાજા જ થયા ગણાય. એમાં ક્ષેમરાજ, રત્નાદિત્ય અને વૈરિસિંહના રાજ્યકાલ માટે અનુશ્રુતિમાં જણાવેલાં ઓછામાં એછાં વ લઈએ તેા એ ત્રણ રાજાઓએ ૨૫+૩+૧૦=૩૮ વર્ષ રાજ્ય કર્યું` ગણાય. પરંતુ છેલ્લા રાજાની બાબતમાં ૮ વર્ષના રાજ્યકાલ ઘણા ટૂંકા પડે, કેમકે એણે રાજા થયા પછી પરણાવેલી એની બહેનના ભાણેજ પુખ્ત વયના થઈ એની ગાદી પડાવી લે છે, આથી એને માટે ‘ વિચારશ્રેણી 'માં જણાવેલા ૧૯ વષઁતા રાજ્યકાલ સ્વીકારવા ઘટે. આ ગણતરીએ અણહિલ્લપાટકના ચાપાકટ વંશમાં ૧. વનરાજે ૧૦ વર્ષ, ૨. ચેાગરાજે ૩૫ વર્ષી, ૩. ક્ષેમરાજે ૨૫ વર્ષ, ૪. રત્નાદિત્યે ૩ વર્ષ, ૫. વૈરિસિ ંહે ૧૦ વર્ષ અને ૬. ભૂયડ-સામતસિંહે ૧૯ વર્ષ મળી કુલ ૧૦૨ વર્ષ રાજ્ય કર્યું. ગણીએ, તે। વનરાજને રાજ્યાભિષેક વિ. સં. ૯૯૮-૧૦૨=વિ. સં. ૮૯૬ (ઈ. સ. ૮૪૦)ના અરસામાં થયા ગણાય તે જયશિખરીનું મૃત્યુ તથા વનરાજના જન્મ એ પહેલાં ૫૦ વર્ષે અર્થાત્ ઈ. સ. ૭૯૦ અરસામાં થયે હાવા સંભવે.૧૦૨
અલબત્ત, આ સુધારા વનરાજ અને એના પિતાની સાથે કનેજિના ભેાજરાજ અને નાગાવલેાક-આમની સમકાલીનતા બંધ બેસાડવાના હેતુથી સૂચવાયા છે. છતાં આ ચાવડા વશની વંશવાળી વિશે મળતી એ પરપરા વચ્ચે સંખ્યા, નામેા અને ક્રમના જે વિસ વાર્દ રહેલા છે તે પરથી એ વંશાવળીની અનુશ્રુતિમાં ક ંઈક ગરબડ થઈ હોવાનું નિશ્ચિત છે. પુરાણામાં પણ વંશાવળીઓને લગતી અનુશ્રુતિએમાં કયારેક આવી ગબડ માલૂમ પડે છે.૧૦૨ ચાવડા વંશની વંશાવળીમાં વનરાજ, યાગરાજ, ક્ષેમરાજ, રત્નાદિત્ય અને વૈરિસિદ્ધ એ પાંચ નામ બંને અનુશ્રુતિએમાં એનાં એ છે. પહેલી અનુશ્રુતિમાં ભૂભટ અને સામંતસિંહનું સમીકરણ જોવા મળે છે એ પરથી બીજી અનુશ્રુતિમાંના ભૂયડ અને સામતસિહ વચ્ચે અભેદ હાવા સ ંભવે છે. પહેલી અનુશ્રુતિમાંના ચામુંડરાજ અને આહડ બીજી અનુશ્રુતિમાં જણાવ્યા જ નથી, તેથી એ અણુહિલવાડના રાજા ન હાવાની શ ંકા રહે છે. આથી બન્ને અનુશ્રુતિઓની તુલના કરતાં આ વશમાં છ રાજાઓની જ ખાતરી પડે છે.
છતાં અણહિલવાડની સ્થાપના અને વનરાજના રાજ્યાભિષેક માટે વિ. સં. ૮૦૨ તું વર્ષ ભિન્ન ભિન્ન પરંપરાઓના અનેક ગ્રંથમાં આપેલુ હાઈ, એ વર્ષ છેક અશ્રદ્ધેય હાવાનું પણ ભાગ્યેજ માની શકાય. કદાચ એવુ બન્યુ હાય કે મૂળ વ ‘૯૦૨' હાય, પરંતુ કોઈ ગ્રંથમાં લહિયાને હાથે સરતચૂકથી એને
