________________
૧૨૬] મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
[પ્ર. પરાક્રમોમાં એને પણ ગણાવ્યું હોય, જ્યારે બાઉદના લેખમાં ભેજનું કંઈ 'પરાક્રમ જણાવ્યું નથી ને કકના લેખોમાં તો ભોજનું નામ પણ આવ્યું નથી. “રત્નમાલામાં પંચાસર પર આક્રમણ કરનાર રાજાનું નામ “ભુવડ’ જણાવ્યું છે, પરંતુ “ધર્મારણ્યમાહામ્યમાં ગુજરદેશ પર અધિકાર સ્થાપનાર રાજાનું નામ “આમ” હેવાનું જણાવ્યું છે.૯૫ વ્રજલાલ શાસ્ત્રી નેંધે છે તેમ જયશિખરીના સમયમાં પંચાસર પર આક્રમણ કરનાર કનાજનો રાજા “આમ” નામે હતો, જ્યારે એ પછી પુખ્ત વયના વનરાજે કનાજના જે રાજાની ખંડણી લૂંટ લીધી તે રાજાનું નામ “ભૂભટ” (“ભુવડ') હતું. આ રાજા ભૂભટ એ જૈન પ્રબંધોમાં જણાવેલ કાન્યકુબજ દેશના કલ્યાણકટમાં રાજ્ય કરતા ભૂયરાજ૯૭ હોવાનું જણાય છે. “આમ” એ પ્રતીહાર વંશના નાગભટ ૨ જાનું બીજુ નામ હતું ને એ રાજાએ આનર્ત પ્રદેશ છો હોવાને ઉલ્લેખ પ્રતીહાર રાજા ભેજની ગ્વાલિયર પ્રશસ્તિમાં આવે છે.૯૮ તો પછી વનરાજનો સમકાલીન પ્રતિહાર રાજા એ નાગભટ ૨ જાનો પૌત્ર ભોજ હોવો જોઈએ એવું મુનશીએ દર્શાવ્યું છે. આ મત મુજબ જયશિખરી તથા વનરાજના સમયના કોજના રાજાઓનું અભિજ્ઞાન બરાબર બંધ બેસે છે, પરંતુ એની સાથે જયશિખરી તથા વનરાજના આનુશ્રુતિક સમયને મેળ મળે એમ નથી, કેમકે નાગભટ ૨ જાનો રાજ્યકાલ લગભગ ઈ. સ. ૭૯૨-૮૩૩ નો છે, જ્યારે જયશિખરીનું મૃત્યુ ઈ. સ. ૬૯૬ માં થયું કહેવાય છે ને ભજનો રાજ્યકાલ લગભગ ઈ. સ. ૮૩૬-૮૮૫ ને છે, જ્યારે વનરાજને રાજ્યાભિષેક ઈ. સ. ૭૪૬ માં થયો કહેવાય છે. આથી મુનશી સૂચવે છે તેમ જયશિખરી અને વનરાજનાં આનુશ્રુતિક વર્ષોને અસ્વીકાર્ય ગણું એ રાજાઓને આમ અને ભોજના સમકાલીન ગણવા જોઈએ. ૧૦૦ આનુશ્રુતિક વર્ષ ૭૫૨ અને ૮૦૨ ને વિક્રમ સંવતને બદલે શક સંવતનાં ગણવામાં આવે તો આ સમકાલીનતાને મેળ મળી રહે છે, પરંતુ ચાવડા વંશના ૧૯૬ વર્ષના ગણાતા રાજ્યકાલમાં ૧૩૫ વર્ષને કાપ પડે ને એ રાજ્યકાલ માત્ર ૬૧ વર્ષનો રહે, જ્યારે પ્રતીહાર રાજાઓના રાજ્યકાલને આધારે
એમાં ૯૦ વર્ષ સુધીનો કાપ ચાલી શકે એમ છે. વનરાજે ૫૦ વર્ષની વયે રાજસત્તા પ્રાપ્ત કરી ને પછી ૫૯ કે ૬૦ વર્ષ રાજ્ય કર્યું એવી અનુશ્રુતિ છે, એને બદલે એણે ૬૦ વર્ષનું રાજ્ય નહિ, પણ ૬૦ વર્ષનું આયુષ ભોગવ્યું હોય એ વધુ સંભવિત છે. યોગરાજને પુખ્ત વયના ત્રણ પુત્ર હતા એ લક્ષમાં લેતાં એને રાજ્યકાલ ૩૫ વર્ષને ગણાય. યોગરાજના વંશજોમાં “ભૂભટ” (“ભૂયડ'). અને “સામંતસિંહ' એક જ રાજાનાં નામ હોય અને “ચામુંડરાજ' તથા આહઠ યોગરાજના બે નાના ભાઈઓનાં નામ હોય, તો અણહિલવાડમાં
