________________
૧૨૨]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ આરંભિક કારકિદી
જૈન પ્રબંધોમાં ૭ વનરાજની આરંભિક કારકિર્દીને લગતા કેટલાક રસપ્રદ પ્રસંગ નિરૂપાયા છે :
વનરાજ પિતાના મામા સાથે બધે ધાડ પાડવા લાગ્યું. એક દિવસ કાકર૮ ગામમાં એક વણિકને ત્યાં ખાતર પાડી ધન ચેરતાં વનરાજને હાથ દહીંના વાસણમાં પડ્યો એટલે અહીં તે જમ્યા બરાબર ગણાય એવું વિચારી, એ બધું ધન ત્યાં મૂકી ચાલ્યા ગયા. બીજે દિવસે એ વણિકની બહેન શ્રીદેવીએ એની તપાસ કરી, રાતે એને બોલાવી જમાડ્યો; ત્યારે વનરાજે એને વચન આપ્યું કે મારે રાજ્યાભિષેક થશે ત્યારે તારી પાસે તિલક કરાવીશ.
વળી એક દિવસ વનરાજના સાથીદાર ચેર જંગલમાં આંતરેલા જાંબ નામે ધનુર્વિદ્યાવિશારદ વણિકને વનરાજ પાસે લાવ્યા ને વનરાજે એની યુદ્ધકલાથી પ્રસન્ન થઈ પિતાને રાજ્યાભિષેક થતાં એને મહામાત્ય નીમવાનું વચન આપ્યું.
આ બંને પ્રસંગ લોકકથાની કટિના લાગે છે, પરંતુ એ પછીનો પ્રસંગ ઐતિહાસિક દષ્ટિએ લક્ષમાં લેવા જેવો છે :
કાન્યકુજના એક રાજાએ (પ્રાયઃ ભૂયરાજે) ૪૯ પિતાની પુત્રી મહણિકાને પહેરામણીમાં ગુર્જરદેશ આપેલ તેની ખંડણી ઉઘરાવવા કાન્યકુજથી જે પંચકુલ (પંચોળી) આવેલે તેણે વનરાજને સેહલભૂત (શેલત) નીમે. પછી છ મહિના સુધી દેશમાંથી વસૂલાત ઉઘરાવીને રૂપાના ૨૪ લાખ દામ અને ચાર હજાર અશવ લઈને પંચોળી પાછો જતો હતો ત્યારે એને સૌરાષ્ટ્ર ઘાટમાં આંતરીને વનરાજે મારી નાખે ને એનું બધું ધન લઈએ રાજાની બીકથી એક વર્ષ સુધી છુપાઈ રહ્યો.
“ધર્મારણ્ય–માહાત્મ્યમાં... વનરાજની આ કારકિર્દી વિશે એટલું જ જણાવ્યું છે કે ધર્મારણ્યથી નીકળ્યા પછી એ શિકારીને ધંધો કરતો ને લૂંટત; એમાં પચાસેક જુવાને એના અનુચર બન્યા. મિરાતે અહમદીમાં૭૧ વનરાજ પુખ્ત ઉંમરે પહોંચતાં લૂંટફાટનું કામ કરવા લાગ્યો, એણે ચંપા નામે વાણિયાને સુમાર્ગે દોર્યો ને કાજ જતી ગુજરાતના ધણીની તિજોરી લૂંટી એ જણાવ્યું છે.
આ આનુશ્રુતિક વૃત્તાંતો પરથી વનરાજે શરૂઆતમાં ચોરીલુંટને ધંધે આદરી કને જના રાજાની સામે કુનેહભર્યું કાવતરું કર્યું લાગે છે.
