________________
૧૧૮]
મૈત્રક કાલ અને અનુ-મૈત્રક કાલ
(ગ
આ ઉપરાંત ઘેલાય-સરસાગર(તા. લખપત)માં તથા રાયપુર બંદર(તા. માંડવી)માં પણ ચાવડાઓનું રાજ્ય હતું એવી અનુશ્રુતિ છે, ૪પ પરંતુ એને લગતી વિગતો ઉપલબ્ધ નથી.
ઉત્તર ગુજરાતનાં ચાવડા રાજ્ય
આ કાલ દરમ્યાન ઉત્તર ગુજરાતમાં પંચાસર-અણહિલવાડનાં ચાવડા રાજ્ય થયાં.
પંચાસરનું ચાવડા રાજ્ય
અણહિલવાડ પાટણમાં વનરાજ ચાવડાએ સ્થાપેલું રાજ્ય ત્યાં સોલંકી રાજ્ય સ્થપાતા સુધી ચાલુ રહ્યું એ ઉલ્લેખ સોલંકી કાલથી સાહિત્યમાં મળે છે, પરંતુ વનરાજના પૂર્વજો અગાઉ પંચાસરમાં રાજ્ય કરતા હતા એ વિશેના સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ એટલા પ્રાચીન સાહિત્યમાં ઉપલબ્ધ નથી. પ્રબંધચિંતામણિ ઈ. સ. ૧૩૦૫)માં વનરાજની માતા પંચાસરમાં રહેતી હતી એટલે ઉલ્લેખ આવે છે, વનરાજના પિતા વિશે કંઈ નિર્દેશ નથી.૪૬ પુરાતનપ્રબંધસંગ્રહ(૧૪ મી સદી)માં પણ વનરાજની માતા પંચાસરમાં રહેતી હોવાનું જણાવ્યું છે, પણ વનરાજને આંબાસણના ચામુંડ નામે ચાપોત્કટને પુત્ર કહ્યો છે.૪૭ પદ્મપુરાણાંતર્ગત ગણાતા ધર્મારણ્ય–માહાભ્ય'(૧૫ મે સેકે)માં વળી કેશલદેશના સૂર્યવંશી રાજા અનિકેતુને સૈરંધીથી થયેલા રજનીપુત્ર નામે પુત્રને વનરાજને પિંતા કહેવામાં આવ્યો છે.૪૮
પંચાસરના રાજા અને વનરાજના પિતા જયશિખરીને પ્રસિદ્ધ વૃત્તાંત તે છેક ૧૭ મા-૧૮ મા સૈકામાં રચાયેલી કૃષ્ણ કવિની હિંદી “રત્નમાલા'માં આપેલે છે. ૪૯ “મિરાતે અહમદી'(૧૮ મો સેક)માં કનાજના રાજા ભુવડના સામંત સામંતસીંગને વનરાજને પિતા કહ્યો છે,પ૦ તો વળી એક હસ્તલિખિત પુસ્તકમાં વનરાજને ભિલ્લમાલના ચાવડા રાજા ભીમદેવ તથા એની રાણી જશકું વરબાને પુત્ર જણાવ્યા છે.પ૧
આમ વનરાજના પિતા વિશે અનેક ભિન્ન ભિન્ન અનુકૃતિઓ નેધાઈ છે, એમાં વનરાજના બાળપણને પંચાસર સાથે નિકટ સંબંધ રહેલ હેવાની બાબતને અનેક અનુકૃતિઓનું સમર્થન હાઈ “રત્નમાલા'માં આપેલી પંચાસરના રાજા જ્યશિખરીને લગતી અનુશ્રુતિ ઘણી સંભવિત ગણાય.
