________________
૭ મું]
ચાવડા રાજ્ય
[૧૧૩
આ શબ્દને મૂળ અર્થ શો હશે એ એક પ્રશ્ન છે. વઢવાણ દાનશાસનમાં તે એવી વાત કરી છે કે શંભુ ધ્યાનમગ્ન થાય ત્યારે પૃથ્વી અસુરોના ઉપદ્રવ સહન કરી શકતી નહિ, આથી એની વિનંતીથી શંભુએ પોતાના ચાપ (ધનુષ)માંથી એક સમર્થ શક્તિશાળી પુરૂષ સર્યો તે “ચાપ” કહેવાય ને એનામાંથી ચાપ વંશ પ્રવર્યો. ૧૦ આ વાત દેખીતી રીતે અલૌકિક કથા (myth) પ્રકારની છે ને એમાં “ચાપ' નામ પરથી એ કુલની ઉત્પત્તિને શંભુના ચાપ સાથે સાંકળીને એ અલૌકિક કથા ઉપજાવેલી છે, જેમ “ચૌલુક્ય' નામ પરથી એ રાજકુલ બ્રહ્માના ચુલુક(બા)માંથી ઉત્પન્ન થયું હોવાની અલૌકિક કથા ઊપજી છે તેમ.
પ્રબંધચિંતામણિની એક પ્રતમાં ચાપોત્કટને હૈહય’ જણાવ્યા છે.૧૧ એ પરથી આગળ જતાં ચાપોત્કટ વળી હૈહયેના વંશજ પણ મનાતા એવું માલૂમ પડે છે.
ખરી રીતે તો “ચલિક’–‘ચલુક’–‘ચુલિક” “શુલિકીની જેમ “ચાઉડા’– ચાવડા” પણ કઈ દેશી નામ હશે ૩ ને “ચાવોટક' એ એનું નજીકનું અર્ધ-સંસ્કૃત અને આગળ જતાં “ચાપોત્કટ' એ એનું પૂરું સંસ્કૃતીકૃત રૂપાંતર કરવામાં આવ્યું હશે. અલબત્ત, “ચાવોટક’ની જેમ “ચાપોત્કટ'માં પણ અંતે ક ઉમેરાવો જોઈતો હતો. “ચાપોત્કટ' એટલે “ચાપ (ધનુષ)થી “ઉત્કટ (સમર્થ, શક્તિશાળી, સંપન કે ઉન્મત્ત) એવો અર્થ થઈ શકે ખરે, પરંતુ એ શબ્દપ્રયોગ સ્પષ્ટતઃ કૃત્રિમ છે.
પ્રબંધચિંતામણિમાં આપેલી વનરાજ ચાવડાના ઉત્તરાધિકારી રાજા યોગરાજને લગતી અનુશ્રુતિમાં એના પૂર્વજોના કલંકને લઈને એનું રાજ્ય ચરો – ચાર)નું રાજ્ય ગણાતું હોવાનો ઉલ્લેખ આવે છે૧૪ એ પરથી “ચાઉડા'ચાવડા' શબ્દ ગુજરાતી શબ્દ “ચોટા’–ચોરટા’ (ચોરી કરવાની ટેવવાળા)ને મળતો હોવાનું સૂચિત થાય છે ને તે ચાવડા એ ચોરી ને ચાંચિયાગીરી કરતી સાહસિક જનજાતિ હોવી સંભવે છે. આ કુલને સમય જતાં રાજસત્તા પ્રાપ્ત થતાં એનો સમાવેશ છત્રીસ રાજકુલમાં થયે, પરંતુ એને સંબંધ સૂર્યવંશ-ચંદ્રવંશ સાથે સંકળાયો નથી. છતાં આ કારણે આ જનજાતિને વિદેશમાંથી આવેલી ગણવી એ પૂરતું તકેયુક્ત ન ગણાય.
–૩–૮
