________________
ગુજ૨-પ્રતીહારે
[૧૦૫
જોઈએ, પરંતુ એનું ચોક્કસ સ્થાન જાણવા મળ્યું નથી. ખેટક(ખેડા)ને કકરાજની સત્તા લુપ્ત થઈ ગઈ હતી ને લાટ (ગુજરાત) પર દખણના રાષ્ટ્રકૂટ રાજા ગોવિંદરાજ ૩ જાની સત્તા પ્રવતી હતી. એણે લાટમંડલનું રાજ્ય પોતાના નાના ભાઈ ઈદરાજને સેપ્યું હતું.૯૮ આનર્ત પરના આક્રમણને લઈને નાગભટને ઈદ્રરાજ સાથે સંઘર્ષ થયે હોવો જોઈએ. યુદ્ધ કરવા આવેલા ગુજરેશ્વરને ઈંદ્રરાજે એકલા હાથે ભગાડી દીધો એવો એના ઉત્તરાધિકારીઓનાં દાનશાસનમાં ઉલ્લેખ આવે છે. ૯૯ બીજી બાજુ દક્ષિણ સૌરાષ્ટ્રના ચાલુક્ય રાજા વાહુકધવલે યુદ્ધમાં કર્ણાટ-સૈન્યનો અર્થાત્ રાષ્ટ્રકૂટ સૈન્યને પરાભવ કર્યાને વાહુકધવલના વશજ અવનિવર્મા ૨ જાના દાનશાસનમાં નિર્દેશ કરેલો છે. ૧૦૦ વળી વાહકધવલે ધર્મ નામે પ્રતાપી રાજાને પણ હરાવ્યા ને વશ કર્યાને ઉલ્લેખ થયો છે. ૧૦ ૧ આ રાજા સ્પષ્ટતઃ ગૌડરાજ ધર્મપાલ છે. વાહુકધવલે આ પરાક્રમ પ્રતીહાર નરેશના સામંત તરીકે કર્યા લાગે છે.• ૨ વઢવાણના રાજા ધરણવરાહ(ઈ. સ. ૯૧૪)ની જેમ એના પૂર્વધકારીએ પણ આ સમયે પ્રતીહાર નરેશનું આધિપત્ય અંગીકાર કર્યું લાગે છે. પશ્ચિમ સૌરાષ્ટ્રના એક સૈધવ રાજાએ પણ પ્રાયઃ પ્રતીહાર નરેશનું આધિપત્ય સ્વીકાર્યું લાગે છે, પરંતુ એ વંશના રાજાઓ પોતાનાં દાનશાસનમાં એ અધિપતિઓને નિર્દેશ કરતા નહિ. ૧૩
પ્રભાવચરિત'માં જણાવ્યા મુજબ આ નાગભટ “નાગાવલોક તેમજ “આમ” નામે પણ જાણીતો હતો. ૧૦૪ આમ રાજાએ સૌરાષ્ટ્રમાં જૈન તીર્થોની યાત્રા કરી ત્યારે એણે રેવતાચલ (ગિરનાર) ઉપરાંત દામોદર (જૂનાગઢમાં), પિંડતારક (પીંડારા), માધવદેવ (માધવપુર), શંખોદ્ધાર, દ્વારકા અને સોમેશ્વર (સોમનાથ) પાટણની પદયાત્રા કરેલી. ૧૦૫ | વનરાજ ચાવડા વિશે જૈન પ્રબંધોમાં જે અનુશ્રુતિ આપી છે તે પ્રમાણે એના જન્મસમયે ગુજરભૂમિ (ગુજરાત) કાન્યકુન્જ(કને જ)ના રાજ્યની અંતર્ગત હતી. હિંદી કાવ્ય “રત્નમાલા'માં જણાવ્યા મુજબ વનરાજનો પિતા જયશિખરી પંચાસરને રાજ હતો ને એને યુદ્ધમાં મારી કનોજના રાજા ભુવડે એનું રાજ્ય લઈ લીધું હતું. ૧૦૭ “ધર્મારણ્ય–માહાસ્ય’માં જણાવ્યા પ્રમાણે કનોજના રાજા અમે ગુજરાતનું રાજ્ય છતી લઈ એ રાજ્ય પોતાની પુત્રીને કાંચળીમાં આપ્યું.૧૦૮ આ પરથી પંચાસરના રાજ્યને નાશ કરનાર કનોજને રાજા ભુવડ એ કનોજના પ્રતીહાર વંશનો રાજા આમ ઉર્ફે નાગભટ ૨ જે હોવાનું માલૂમ પડે છે. ૧૦૯ આ અનુસાર નાગભટ ૨ જાએ ઉત્તર ગુજરાતમાં પંચાસર પ્રદેશ પર પિતાનું શાસન પ્રવર્તાવ્યું ગણાય.
