________________
ગુજ૨-પ્રતીહારે
[૧૦૩ ધરામંડલને ધવલિત કર્યું હતું, ઇત્યાદિ.૮૩ આ વંશના રાજાઓની પ્રશરિત સામાન્યતઃ ઉચ્ચ શૈલીના ગદ્યમાં રચાતી, જ્યારે આ રાજાની પ્રશસ્તિમાં બે કેને પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.૮૪ એમાંના પહેલા ક્યાં એને બાલ ઈંદુ સાથે સરખાવવામાં આવ્યો છે. એ પરથી આ રાજા નાની વયે ગાદીએ આવ્યું હોવાનું સૂચિત થાય છે. બીજા શ્લેકમાં એના એક વિશિષ્ટ પરાક્રમની પ્રશસ્તિ ગાવામાં આવી છે. એમાં આ રાજાએ વલભીપતિના નગરમાં તજિકોને પરાભવ નો નિર્દેશ કરેલો છે.૮૫ જયભટના આ પરાક્રમને નવસારીના ચાલુકય રાજા અવનિજનાશ્રય પુલકેશીના પરાક્રમ સાથે સાંકળતાં માલૂમ પડે છે કે તજિક (અરબ) સેનાએ સૌરાષ્ટ્ર ગુર્જર આદિ રાજ્યોને વીંધીને દક્ષિણના રાજાને જીતવા માટે નવસારિકા પર આક્રમણ કરેલું ત્યારે ત્યાંના રાજા પુલકેશીએ એ સેનાને હરાવી ત્યાંથી પાછી હઠાવેલી; પછી એ સેનાને પરાભવ પાછો વલભીપુરમાં થયો ને એમાં જ્યભટના પરાક્રમે મહત્ત્વનો ભાગ ભજવેલો. આ ઘટના ઈ. સ. ૭૧૬ ના અરસામાં બની લાગે છે. ૦૭ નવસારીથી પાછી ફરતી અરબ સેનાને પીછો પકડી જ્યભટે વલભીપુરમાં એનો ભારે પરાભવ કર્યો લાગે છે
જયભટ ૪ થાએ લગભગ ઈ. સ. ૭૪૫ સુધી રાજ્ય કર્યું હશે. એ અરસામાં રાષ્ટ્રકૂટ રાજા દંતિદુર્ગે વાતાપિના ચાલુક્ય રાજ્યની સત્તાને હાસ કરી ઉત્તરમાં રેવા અને મહી નદી સુધી વિજયકૂચ કરી ને લાટ અને માલવ દેશ જીતી લીધા.૮૮ આ ઘટના ઈ. સ. ૭૫૦ પહેલાં બની ૮૯ આ રાષ્ટ્રકૂટ આક્રમણને લઈને નવસારીના ચાલુક્યવંશની તેમજ ભરૂચના ગુર્જરનૃપતિવંશની સત્તાનો અંત આવ્યો.
આમ આ ગુર્જરનૃપતિવંશ નાંદેદ-અંકલેશ્વર–ભરૂચ-સંખેડા પ્રદેશ પર લગભગ ૧૭૫ વર્ષ (લગભગ ઈ. સ. ૫૭૦ થી ૭૪૫) રાજ્ય કર્યું.
૩. ગુજરાતમાં પ્રતીહારેનું આધિપત્ય ગુર્જરદેશ(દક્ષિણ રાજસ્થાન)ને પ્રતીહાર રાજાઓનું શાસન મૈત્રક રાજ્યના અંત પછી પણ ગુજરાતના કેઈ ભાગ પર પ્રસર્યું હોવાનું જણાયું નથી, પરંતુ અવંતિના પ્રતીહાર રાજાઓનું આધિપત્ય આ પ્રદેશ પર પ્રસર્યું હોવાના ઉલ્લેખ મળે છે.
આ આધિપત્યને પ્રથમ જ્ઞાત ઉલ્લેખ ભરૂચના ચાહમાન રાજા ભવઢ ૨ જાને હસેટ દાનશાસનમાં મળ્યો છે. એમાં ભર્તવઢ પિતાને ઉલ્લેખ મહાસામતાધિપતિ તરીકે કરે છે ને અંતે શ્રીમદ્ભાગાવલોકના પ્રવર્ધમાન વિજય
