________________
૫ મું].
શ્રીમાલ-ભિલમાલ
નામની ઉત્પત્તિ
શ્રીમાલ-મિલમાલ અંગે એક પુરાણ રચાયેલું છે, જેનું નામ શ્રીમાલપુરાણ કે શ્રીમાલમાહાભ્ય છે. આ પુરાણમાં શ્રીમાલ નામ કેવી રીતે પડયું એની કથા આપેલી છે.
શ્રીમાલ નામે જે નગરી જાણીતી થઈ તેનું પ્રારંભનું નામ ગૌતમાશ્રમ હતું. ઋષિ ગૌતમને શિવ ભગવાને ત્રયંબક સરોવર છે ત્યાં જવા કહ્યું હતું. ત્યંબક સરોવર સૌગંધિક પર્વતની ઉત્તરે આવેલું છે અને આબુ પર્વતના વાયવ્ય કેણમાં છે. સરોવરની પાસે વરુણ કાનન છે, જ્યાં તપ કરવાથી વરુણને એની સત્તા પ્રાપ્ત થઈ હતી. ગૌતમે પાંચ ગભૂતિ(દસ માઈલ)ના પ્રદેશમાં પોતાનો આશ્રમ સ્થાયે અને એ પોતાની પત્ની અહલ્યા અને ભક્તો સાથે ત્યાં રહેવા લાગ્યા. આ જ સ્થળ પાછળથી “શ્રીમાલ’ નામે જાણીતું થયું.' .
“શ્રીમાલ' નામ કેમ પડ્યું એ અંગેની રસપ્રદ માહિતી શ્રીમાલપુરાણમાંથી મળી આવે છે. ભૃગુ ઋષિને ત્યાં પુત્રી તરીકે લક્ષ્મીજીનો જન્મ થયો અને એને વિષ્ણુ સાથે પરણાવવામાં આવી. આ સ્થળ ઉપર થઈને વિષ્ણુ અને બીજા દે પસાર થતા હતા તે વખતે તેઓ એક સ્થળે રોકાયા ત્યારે ચૂંબક સરોવરમાં સ્નાન કર્યા પછી શ્રીને પોતાના સાચા સ્વરૂપને ખ્યાલ આવ્યો. શ્રીને સાચું જ્ઞાન થયું એને પરિણામે દેવોએ સમગ્ર પ્રદેશને દેવી પુષ્પોની માળાઓથી ઢાંકી દીધે, આથી પાંચ કેશ જેટલી સમગ્ર ભૂમિ કે જે દેવોના વિમાન માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવી હતી તેને શ્રીની વિનંતીથી “શ્રીમાલ” નામ આપવામાં આવ્યું. સમગ્ર પ્રદેશ શ્રીએ બ્રાહ્મણોને બક્ષિસ તરીકે આપે અને ઇચ્છા પ્રદર્શિત કરી કે પિતા માટે થોડીક જગા રાખવી. વિષ્ણુએ પોતાના ગણોને જણાવ્યું કે જુદા જુદા ભાગમાંથી પવિત્ર બ્રાહ્મણોને લાવવા અને વિશ્વકર્માને આ સ્થળ ઉપર સુંદર શહેર બાંધવા જણાવવું. દૈવી સ્થપતિએ ભવ્ય શહેર બાંધ્યું એનું સુંદર વર્ણન શ્રીમાલપુરાણમાં આપેલું છે. આ શહેરને અવકાશમાં રહીને શ્રી, વિષ્ણુ અને બીજા દેએ જોયું અને એ માટે સંપૂર્ણ સંતોષ વ્યક્ત કરતાં કહ્યું કે “મો રમો રચમો પદો મઠ્ઠ: ''.
ખૂબ સંતોષ પામીને શ્રી વિશ્વકર્માને દૈવી હસ્તસૂત્ર અને સુવર્ણકમળહાર આપ્યાં અને વિષ્ણુએ એને વરદાન આપ્યું : “તમે જે સ્થાપત્યવિદ્યા ઉત્પન્ન કરી છે તે ધર્મશાસ્ત્ર હોય તે રીતે શ્રેષ્ઠ બ્રાહ્મણો એને અભ્યાસ કરશે. જ્યાં મહેલો અને ઘરો બંધાતાં હશે ત્યાં સ્થપતિઓમાં તમે જ સૌ પ્રથમ માન
