Page Text
________________
रघुवंशमहाकाव्ये स च्छिन्नवरा द्रुतयुग्यशून्यं भग्नाक्षपर्यस्तरथं क्षणेन ।
रामापरित्राणविहस्तयाधं सेनानिवेशं तुमुलं चकार ॥४९॥ सञ्जीविनी-स गजः छिन्ना अन्या येस्तै छिनबन्धाः द्रुताः पलायिताः युग वहन्तीति युग्या वाहा यलिन्तः स नासा शून्यश्च तम् । भग्ना अक्षा रथावयव. दारुविशेषाः 'अक्षो रथस्यावयवे पाशव पक्षामेन्द्रियम्' इति शाश्वतः येषां ते भग्नाक्षा अत एव पर्यस्ताः पतिता था यस्मिन् । रामाणां स्त्रीणां परित्राणे संरक्षणे विहस्ता व्याकुला: "विहस्तव्याकुली समा' इत्यमरः । योधा यस्मितं सेनानिने शिविरं क्षणेन तुमुलं चकार !
अन्वयः--सः, छिन्नबन्धद्रुतयुग्यशून्यम् , भग्नावपर्यस्तरथम् , रामापरित्राणविहस्तयोधम् , सेनानिवेशम् , क्षणेन, तुमुलम् , चकार ।
बाच्य० तेन छिन्नबन्द्रुतयुग्यशून्यः भग्नावपर्यस्तरयः रामापरित्राणविहस्तयोधः सेनानिवेशः क्षणेन तुमुल: चने। __व्याख्या-सलर्मदाजलोया । राजः । युगम्-धुरम पहन्ति इति युग्याः, छिन्नाः-त्रुटिताः बन्धाः बन्धनानि यैस्ते छिन्नबन्धाः, छिन्नबन्धाश्च ते द्रुताःपलायिताः युग्याः यस्मिन् सः छिन्नबन्धद्रुतयुग्यः, स चासो शूत्यश्च इति छिन्नबधद्रुतयुग्यशन्यः, तम् । भग्नाः त्रुरिताः, अक्षाः कीलकानि येषां ते भग्नाक्षाः, अत एव पयस्ता:पतिताः, रथाः स्यन्दनाः यस्मिन् स: भग्नाक्षपर्यस्तरमः, तम् भग्नाक्षपर्यस्तरथम् । गमाणाम्-स्त्रीणाम् परित्राणं संरक्षणम् इति रामापरित्राणं, रामापरित्राणे विहस्ता: व्याकुलाः, योधाः-भटाः यस्मिन् सः रामापरित्राणविहस्तयोधः, तम् परित्राणविहस्तयोधम् । सेनायाःचम्वाः निवेशः शिविरः इति सेनानिवेशः, त सेनानिवेशम् । क्षणेन-क्षणमायणैव । तुमुलम् = व्याकुलम्, चकार अकरोत् ।
समा०-युगं वहन्तीति युग्याः, छिन्नाः बन्धाः यैस्ते छिन्नबन्धाः, छिन्नबन्धाश्च ते द्रुताः इति छिन्न बन्धद्रुताः, छिन्नबन्धद्रुताः युग्याः यस्मिन् सः छिन्नबन्धद्रुतयुग्यः, छिन्नबन्धद्रुतयुग्यश्वासी शून्यः इति छिन्नवन्धतयुग्यशत्यः, तम् किन्न बन्धद्रुतयुग्यशुन्यम् । भग्नाः अक्षाः येषां ते भग्नादाः, भग्नाक्षाश्च पर्यस्ताश्च रथाः यस्मिन् सः भग्नावश्यस्तरथः, तं भग्नाक्षपर्यस्तरथम् । रामाणां परित्राणं इति रामापरित्राणम् । रामापरित्राणे विहस्ताः योषाः यस्मिन सः रामापरित्राण
| SR No. | 032598 |
| Book Title | Raghuvansh Mahakavya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kalidas Makavi, Mallinath, Dharadatta Acharya, Janardan Pandey |
| Publisher | Motilal Banarsidass |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 1412 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 29 MB |