________________
रघुवंशमहाकाये
वाच्य० -- व्यक्तविक्रमेण रघुचेष्टितेन हूणावरोधानां कपोलपाटलादेशिना
भू ।
हतेष्वित्यर्थः ।
व्याख्या- - तत्र = उदीच्यां दिशि । भर्तृषु = स्वामिषु व्यक्तः = स्पष्टः, विक्रमः पराक्रमः यस्य तत् व्यक्तविक्रमम् । रघोः चेष्टितम् रघुचेष्टितम् = रघुव्यापार: । हूणानां पश्चिमक्षत्रिय विशेषाणाम्, श्रवरोधाः अन्तः पुराणि हूग्णावरोधा:, तेषाम् हुणावरोधानाम्, कपोलयो: गण्डस्थलयोः, पाटलः = श्वेतरक्तः, इति कपोलपाटलः तमादेष्टुं शीलमस्य कपोलपाटलादेशि । बभूव = प्रभूत् ।
=
S
समा०- - व्यक्तः विक्रमः येन तत् व्यक्तविक्रमम् । रघोः चेष्टितं रघुचेष्टितम् । हूणानां भवरोधा: हूणावरोधाः तेषां हूणावरोधानाम् । पाटलस्य प्रादेशि पाटलादेश, कपोलेषु पाटलादेशि कपोलपाटलादेश |
०
अभि० - रघुः उदीच्यां दिशि हूणान्तः पुरांगनानां स्वामिनो हत्वा स्वपराक्रमं विस्तारयन् तासां कपोलप्रदेशान् ताडनादिकृतारुण्यांश्चकार । शोकविलापे वक्षः कपोलौ च ताडयन्ति तत्रत्याः स्त्रियः ।
हिन्दी - उत्तर दिशा में हूणाङ्गनाओं के लाल कपोलों की अरुणिमा ही, उनके पतियों पर प्रकट हुए रघु के पराक्रम रूप व्यापार की सूचना दे रही थी ।। ६८ ।।
काम्बोजाः समरे सोढुं तस्य वीर्यमनीश्वराः । गजालानपरिक्लिष्टैर चोटः : सार्धमानताः ॥ ६६ ॥
सञ्जीविनी – काम्बोजा राजानः समरे तस्य रघोर्वीर्यं प्रभावम् । 'वीर्यं तेजःप्रभावयो:' इति हैम: । सोढुमनीश्वरा मशक्ताः सन्तः । गजानां रघुदन्तिनामालानं बन्धनम् । भावे ल्युटि 'विभाषा लीयतेः' इत्यात्वम् । तेन परिक्लिष्ट : परिक्षते रक्षोर्टवृक्ष विशेषैः सार्धमानताः ॥ ६६ ॥
अन्वयः---काम्बोजाः, समरे, तस्य, वीर्यम् सोढुम्, अनीश्वराः, गजालानपरिक्लिष्टः, प्रक्षोर्टः, सार्धम्, धानता: ।
वाच्य० - काम्बोजैः सोढुम् अनीश्वरैः प्रानतैः बभूवे ।