________________
रघुवंशमहाकाव्ये
व्याख्या-प्राचीनबहिषा = इन्द्रेण, तुल्य =समः । सः रघुः अनिलेन = पवनेन, उद्भूतैः उत्क्षिप्तः । केतुभिः = ध्वजैः । अहितान् = शत्रून् । तर्जयन् = भर्स्यन् । इव = यथा । प्रथमम् = प्राक् । प्राचीम् = पूर्वाम्, य यो = चचाल ।
समा०--अनिलेन उद्धू ताः मनिलो ताः, तैः अनिलोद्भूतः। न हिताः अहिताः, तान् अहितान् ।
अभि० -इन्द्रतुल्यपराक्रमः स रघुः स्वकीयैः सेनाध्वजः शत्रून् भर्त्सयन् इव प्रथमं पूर्व दिशं प्रतस्थे।
हिन्दी०--इन्द्र के समान पराक्रमी रघु अपनी सेना की ध्वजामों से शत्रुओं को डराता हुप्रासा प्रथम पूर्व दिशा की पोर चला ॥२८॥
रजोभिः स्यन्दनोद्धृतैर्गजैश्च घनसन्निभैः ।
भुवस्तलमिव व्योम कुर्वन् व्योमेव भूतलम् ॥२६॥ सब्जीविनी- किं कुर्वन् । स्यन्दनोद्भूतै रजोभिः घनसंन्निभर्वर्णतः क्रियातः परिमाणतश्च मेधतुल्यैगंजैश्च यथाक्रमं व्योमाकाशं भुवस्तलमिव भूतलं च व्योमेव कुर्वन् । ययाविति पूर्वेण सम्बन्धः । २६॥
अन्वयः-- स्यन्दनोद्भूतैः रजोभिः, घनसंनिभैः, गजः, च, व्योम, भुवस्त. लम्, इव, भूतलम्, व्योम, इव, कुर्वन्, ययो ।
वाच्य०--कुर्वता, तेन, यये।
व्याख्या-स्यन्दनः = रथैः, उद्धू तानि = उत्थापितानि, तैः । रजोभिः= धूलिभिः । धनेन पयोदेन, सन्निभैः-तुल्यैः । गजैः सेनाहस्ति भिश्चि । व्योम = प्राकाशम् । भुवः = पृथिव्याः, तलम् = पृष्ठभागम् । भूतलम =पृथिवीतलम् च, व्योमेव = आकाशमिव, कुर्वन् = सपादयन्, ययौ=जगाम ।
समा०- स्यन्दनेन उद्भूतानि स्यन्दनोद्धतानि, तैः स्यन्दनोद्धू तैः । घनेन सन्निभाः घनसन्निभाः, तैः घनसन्निभैः । भुव: तलं भूतलम्, तत् भूतलम ।
अभि०--राजा रघुः स्वकीयैः सैन्यगर्भूतलंघनयुक्तं व्योमेव तथा स्यन्दनोत्थापितधूलिभिः व्योम धूलियुक्त भूतलमिव कुर्वन् ययो ।
हिन्दी--राजा रघु अपनी सेना के गजों द्वारा भूतल को बादलों से घिरे
