Page Text
________________
અમ્લપિત્તચિકિસિત-અધ્યાય ૧૬ મે
૯૩૯
અથવા જઠરને અગ્નિ કઈ પણ કુપથ્ય | પિત્તમાં શૂળ તથા અંગેની શિથિલતા થાય; આદિથી દૂષિત થયેલ ન હોય, ત્યારે તે| બગાસાં આવ્યા કરે અને નિગ્ધ પદાર્થો માણસ જાગતો હોય કે ઊંઘતો હોય, | માફક આવે છે; પિત્તના પ્રકોપથી થયેલા. તેપણ ઉચ્છવાસ કે શ્વાસોચ્છવાસના યોગથી | અમ્લપિત્તમાં ચકરી આવે, અતિશય દાહ સમાન વાય દ્વારા તે અધિષ્ઠાનરૂપ જઠરા. | થાય અને મધર તથા શીતળ પદાર્થો ગ્નિને પ્રેરણા મળ્યા જ કરે છે અને ઉદાન- | માફક આવે અને કફના પ્રકોપથી થયેલા વાયુ દ્વારા તેને જમવાનું પણ ચાલુ જ રહે | અમ્લપિત્તમાં શરીરમાં ભારેપણું અને ઊલટી છે, તેથી શરીરમાં રહેલો પાચક” નામનો | થયા કરે છે તેમ જ લૂખા અને ગરમ જઠરાગ્નિ ખાધેલા ખોરાકને એ રીતે પચાવ્યા | ખેરાકો માફક આવે છે. ૧૬,૧૭ કરે છે, તેથી આહારરસ પસ્થિતિમાં | વિવરણ: જે આહારવિહાર શરીરમાં ઉપતૈયાર થઈ શરીરનો પોષક બને છે–એટલે | શાયી થાય એટલે માફક આવે તેને જ “ઉપરાય” કે અતાને થવા જ ન દે, તેથી અમ્લપિત્ત કહે છે. ચરકે પણ વિમાનસ્થાનના ૧ લા અધ્યાયમાં રોગને થવાનો સંભવ જ રહેતો નથી; એમ | આ સંબંધે આમ કહ્યું છે કે-સાળં નામ તત્ ય તે અમ્લપિત્ત રોગનું ઉત્પત્તિનું મૂળ કારણ, મામિનિ ૩પત્ત, સારસ્થાર્થો દિ ૩૫Rાયાઃ '—સામ્ય ટૂંકમાં કહેવાયું છે; હવે તે અમ્લપિત્તનું | તે જ કહેવાય છે કે જે આત્મામાં એટલે આત્માલક્ષણ હું કહું છું. ૧૨,૧૩
શરીર તથા મનને માફક આવે છે, એ જ સામ્યને અમ્લપિત્તનું સામાન્ય લક્ષણ
તથા ઉપશયને અર્થ છે. ૧૬,૧૭ विड्मेदो गुरुकोष्ठत्वमम्लोत्क्लेशः शिरोरुजा। અમ્લપિત્તની પ્રાથમિક ચિકિત્સા हृच्छूलमुदराध्मानमङ्गसादोऽन्त्रकूजनम् ॥ १४॥ | व्याधिरामाशयोत्थोऽयं कफपित्ते तदाश्रये । कण्ठोरसी विदोते रोमहर्षश्च जायते । तस्मादादित एवास्य मूलच्छेदाय बुद्धिमान् ॥१८: सामान्यलक्षणं त्वेतद्विशेषश्चोपदेक्ष्यते ॥१५॥ | अक्षीणवलमांसस्य वमनं संप्रकल्पयेत् ।
જે રોગમાં વિઝાનો ભેદ-છાતાપાણી | રાજ્યો માન્ય રામે હા પાત્ત વમનાદાર થાય, તેથી કોઠે ભારે રહ્યા કરે, ખાટા | મૂત્રવાવિ તો ધરણાવિપર્યા ઉબકા-મેળ આવે, મસ્તકમાં પીડા થાય, આ અમ્લપિત્ત રોગ ખરેખર આમાહૃદયમાં ભૂલ ભેંકાતું હોય એવી પીડા | શયમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને તે આમાથાય, પેટને આફરો થાય, અંગોનું શિથિલ | શયને જ આશ્રય કરીને કફ તથા પિત્ત પણું થાય, આંતરડામાં અવાજ થાય, પણ રહેલાં હોય છે; એ કારણે બુદ્ધિગળું અને છાતી બળ્યા કરે અને રૂંવાડાં | માન વધે એ અમ્લપિત્ત રોગમાં પ્રથમખડાં થઈ જાય એ અમ્લપિત્ત રોગનાં | શરૂઆતથી જ તેના મૂળરૂપ કફને તથા સામાન્ય લક્ષણો કહ્યાં છે, હવે તેના જ ! પિત્તને જ નાશ કરવા અવશ્ય પ્રયત્ન કરે; વિશેષ લક્ષણે નીચે કહેવાય છે. ૧૪,૧૫ એટલે કે જેનું બળ તથા માંસ ક્ષીણ થયું વાતિક, પત્તિક અને કફજ અમ્લ- ન હોય એવા તે અમ્લપિત્તના રોગીને પ્રથમ પિત્તનાં લક્ષણે
તે સારી રીતે વમન જ કરાવવું જોઈએ; वाताच्छूलाङ्गसादौ च जृम्भा स्निग्धोपशायिता। કેમ કે એ વમન વિના બીજે કઈ પણ પિત્તા વિશ્વ સ્વાસુશીતોપરિતા ૧૬ ઉપચાર તે અમ્લપિત્તની શાંતિ માટે માન્ય
ગુણવંય સ્થાpોળોપરણિત૭ થ જ નથી; જેમ વૃક્ષનું મૂળ કાપી નાખવાયુના પ્રકોપથી (થયેલા) અમ્લ- | વાથી તેનું મોટું થડ અને મોટી-નાની,
| SR No. | 032596 |
| Book Title | Kashyapsamhita Athva Vruddhajivakiya Tantra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Marich Kashyap Maharshi, Girijashankar Mayashankar Shastri |
| Publisher | Sasthu Sahitya Vardhak Karyalay |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 1034 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Interfaith |
| File Size | 36 MB |